Маъруза Мавзу: Радиоактив элементлар геокимёси. Радиоактивлик. Тоғ жинсларни ёшини аниқлашда радиоактив усуллар

Ёшини аниқлашнинг қўрғошин усули 
1907-йилда Болтвуд радиоактив минералларда қўрғошиннинг уран ва 
торийга нисбатини ўлчашга асосланган биринчи геологик ѐш жадвалини 
эълон қилди. 
Болтвуд ҳисоблаб чиқарган рақамлар унча аниқ бўлмаса ҳам, 
қўрғошиннинг уран ва торийга нисбати орқали тадқиқ этилган 
минералларнинг ѐши ифодаланганлигини кўрсатди. Шу билан бирга, кўпгина 
геологлар бу ҳисобга ишончсизлик билан қарадилар. Чунки анализ 
натижасида ҳисоб қилинган ѐшни кўрсатувчи 250-йилдан 1320 миллион 
йилгача бўлган рақамлар ўша даврдаги геологик тасаввурларга зид эди. 
Кейинчалик бу усул пухта ишлаб чиқилди. Константалар (ўзгармас 
сонлар) ва парчаланиш схемалари аниқланди, элементларнинг оз миқдорини 
жуда аниқ ўлчааш имконини берадиган янги усуллар топилди.
Қўрғошин усулида минералларнинг ѐшини аниқлаш учун таркибида 
уран ва торий бўлган минералларнинг ҳаммаси ҳам тўғри кела бермаганлиги 
аниқланди. Шундай минералларни танлаш керакки, минерал таркибига шу 
минерал дастлаб ҳосил бўлган эритмадан ўтган қўрғошин кирмаган бўлиши 
керак. Минерал ҳосил бўлган пайтда минералга кириб қоладиган бу 
қўрғошин оддий қўрғошин деб аталади. Бундан ташқари, кейинчалик олиб 
борилган тадқиқот ишлари бундай қўрғошиннинг минерал таркибидаги 
миқдорини ҳисобга олиш мумкинлигини кўрсатди. Минерал ҳосил бўлган 
пайтда унинг таркибига олдин кирган қўрғошин мавжудлиги сабабли 
тузатиш киритиш зарурати минераллардан ажралиб чиққан қўрғошиннинг 
изотоп таркибини билишни тақозо этди. Қўрғошиннинг изотоп таркиби 

---

махсус масспектрометр асбобида аниқланади. Бу асбоб қўрғошиннинг изотоп 
таркибини жуда аниқ ўрганиш имконини беради. 
Тўғри хулосага келиш учун текшириладиган минерал ѐки тоғ жинси 
намунаси яхши сақланган бўлиши керак. Чунки қўрғошин ѐки ураннинг 
ташқаридан қўшилиши ва минераллардан ажралиб чиқишига олиб келадиган 
иккиламчи жараѐнлар мавжуд. Булар таъсирида ўзгарган жинслар учун 
ҳисоблаб чиқилган ѐш ҳақиқий ѐшдан кам ѐки ошиқ бўлади.