Gumanitar fanlar

davlat 
va 
jamiyat 
qurilishini 
takomillashtirishga yo„naltirilgan 
demokratik  islohotlarni  chuqurlashtirish  va  mamlakatni  modernizatsiya  qilishda 
parlamentning  hamda  siyosiy  partiyalarning  rolini  yanada  kuchaytirish,  davlat 
boshqaruvi  tizimini  isloh  qilish,  davlat  xizmatining  tashkiliy-huquqiy  asoslarini 
rivojlantirish,  “Elektron  hukumat” tizimini  takomillashtirish,  davlat  xizmatlari 
sifati  va  samarasini  oshirish,  jamoatchilik  nazorati  mexanizmlarini  amalda  tatbiq 
etish,  fuqarolik  jamiyati  institutlari  hamda  ommaviy  axborot  vositalari  rolini 
kuchaytirish; 

 
qonun  ustuvorligini  ta‟minlash  va  sud-huquq  tizimini  yanada  isloh 
qilishgayo„naltirilgan  sud  hokimiyatining  chinakam  mustaqilligini  hamda 
fuqarolarning  huquq  va  erkinliklarini  ishonchli  himoya  qilish  kafolatlarini 
mustahkamlash,  ma‟muriy,  jinoyat,  fuqarolik  va  xo„jalik  qonunchiligini, 
jinoyatchilikka  qarshi  kurashish  va  huquqbuzarliklarning  oldini  olish  tizimi 
samarasini  oshirish,  sud  jarayonida  tortishuv  tamoyilini  to„laqonli  joriy  etish, 
yuridik yordam va huquqiy xizmatlar sifatini tubdan yaxshilash; 

 
iqtisodiyotni  yanada  rivojlantirish  va  liberallashtirishga yo„naltirilgan 
makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o„sish sur‟atlarini 
saqlab  qolish,  milliy  iqtisodiyotning  raqobatbardoshligini  oshirish,  qishloq 
xo„jaligini  modernizatsiya  qilish  va  jadal  rivojlantirish,  iqtisodiyotda  davlat 
ishtirokini  kamaytirish  bo„yicha  institutsional va  tarkibiy  islohotlarni  davom 
ettirish,  xususiy  mulk  huquqini  himoya  qilish  va  uning  ustuvor  mavqeini  yanada 
kuchaytirish,  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  rivojini  rag„batlantirish, 
hududlar,  tuman  va  shaharlarni  kompleks  va  mutanosib  holda  ijtimoiy-iqtisodiy 
taraqqiy  ettirish,  investitsiyaviy  muhitni  yaxshilash  orqali  mamlakatimiz 
iqtisodiyoti tarmoqlari va hududlariga xorijiy sarmoyalarni faol jalb etish; 

 
ijtimoiy  sohani  rivojlantirishga yo„naltirilgan  aholi  bandligi  va  real 
daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy himoya va sog„lig„ini saqlash tizimini 
takomillashtirish,  xotin-qizlarning  ijtimoiy-siyosiy  faolligini  oshirish,  arzon  uy-
joylar  barpo  etish,  yo„l-transport,  muhandislik-kommunikatsiya  va  ijtimoiy 
infratuzilmalarni  rivojlantirish  hamda  modernizatsiya  qilish  bo„yicha  maqsadli 
dasturlarni  amalga  oshirish,  ta‟lim,  madaniyat,  ilm-fan,  adabiyot,  san‟at  va  sport 
sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish; 

 
xavfsizlik,  millatlararo  totuvlik  va  diniy  bag„rikenglikni  ta‟minlash, 
chuqur  o„ylangan,  o„zaro  manfaatli  va  amaliy  ruhdagi  tashqi  siyosat 
yuritishga yo„naltirilgan davlatimiz mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlash, 
O„zbekistonning yon-atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo„shnichilik muhitini 
shakllantirish, mamlakatimizning xalqaro nufuzini mustahkamlash. 
 

126 
 
Jamiyat  barqarorligini  saqlashda,  fuqarolarning  huquqlarini,  ularning 
manfaatini  ifodalashda  muhim  rolni  muxolifat  oynaydi.  Muxolifatning  mavjud 
bolishi  demokratik  jamiyat  uchun  shart  bo„lgan    va  normal  holdir.  Shunisi 
muhimki,  u  tashkiliy  jihatdan  rasmiylashgan,  tegishli  yuridik  maqomga  ega 
bo„lishi,  konstitutsiya  va  qonun normalarini  hurmat  qilishi,  o„z    harakatlari  bilan 
mamlakatdagi davlat  va ijtimoiy tuzumning barqaror holati uchun mas'ul bo„lishi, 
davlat  qurilishning  muqobil  loyihalariga  ega  bo„ishi  lozim.  Prezidentimiz 
I.A.Karimov  ta'kidlaganidek:  «Demokratiya  ustun  bo„lgan  jamiyatda  konstruktiv, 
sog„lom muxolifat jamiyatning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy rivojiga hissa qoshadi. 
Biz  rasmiy  hokimiyat  bilan  g„oyaviy  va  amaliy  jihatdan  raqobatlasha  oladigan, 
amaliy  takliflar  kirita  biladigan,  jamiyatimizning  turli  siyosiy  qatlamlari 
manfaatlarining  ifodachisi  tariqasida  maydonga  chiqa  oladigan  muxolifatga 
muhtojmiz».  Siyosiy  partiyalar  bilan  birga  O„zbekistonda  «Xalq  birligi»  harakati 
faoliyat  yuritmoqda.  U  1995-yil  iyun  oyida  tashkil  bo„lib,  uning  maqsadi 
O„zbekiston    xalqlari  birligini  mustahkamlashdir.  Jamiyatda  fuqarolarning 
huquqlari  va  erkinliklarini  himoya  qilish  ta'minlanganda  u  chinakam  huquqiy, 
fuqarolik  jamiyati  bo„ladi.  Bu  boradagi  muammolarni  hal  qilishda  mamlakatdagi 
ijtimoiy-siyosiy  barqarorlikni  ta'minlashda,  jamoatchilik  fikrini  shakllantirishda-
ommaviy  axborot  vositalari  muhim  o„rin  tutadi.  Ularning  turli  davlat  va  siyosiy 
institutlar hamda jamiyat kayfiyatiga ta'siri natijasida OAVni to„rtinchi hokimiyat 
deb ham yuritishadi. 
Mamlakatimizda  OAVning  rivojlanishiga  huquqiy  asos  yaratilgan: 
«Noshirlik faoliyati tog„risida» (1996-yil 2-avgust): «Mualliflik huquqi va turdosh 
huquqlar  tog„risida»  (1996-yil  2-avgust):  «Axborot  olish  kafolatlari  va  erkinligi 
to„g„risida» (1997 yil 24 aprel): «Jurnalistika faoliyatini himoya qilish tog„risida» 
(1997-yil  26-  dekabr),  «Ommaviy  axborot  vositalar  tog„risida»  (1997-yil  26-
dekabr).  O„zbekistonda  matbuot  erkinligi,  soz  va  fikr  daxlsizligi  qonun  bilan 
kafolatlangan.  (Konstitutsiya:  XV  bob).  2005-yil  28-yanvar  kuni  O„zbekiston  
Respublikasi  Qonunchilik  palatasi  va  Senatining  qoshma  majlisida  LA.Karimov 
jamiyatimizni  demokratlashtirish  va  yangilashda,  mamlakatni  modernizatsiya 
qilishda  OAV  haqida  gapirganda,  ularning  hayotmizda  tutgan  o„rniga  alohida 
e'tibor qaratib, OAVni isloh qilish yonalishlarini ko„rsatib berdilar. Ular: 
1.  OAVning iqtisodiy erkinligini ta'minlash. 
2.  Jamoatchilik fondi, jamoatchilik televideniyasini tuzish. 
3.   Yangi, mustaqil fikrga ega bo„lgan  jurnalist kadrlarni tarbiyalashdir. 
OAVning  erkinligini  ta'minlamasdan,  radio,  televidenie,  gazeta  va 
jurnallarni  fuqarolarning  o„z    mustaqil  qarashlari,  o„z  -fikrlari,  voqealarga 
munosabatini  dadil,  qorqmasdan  ifoda  etadigan  minbarga  aylantirmasdan  turib 
mamlakatimizda 
bolayotgan 
demokratik 
islohotlarni 
chuqurlashtirish, 
fuqarolarning  faolligini  oshirish  mumkin  emas.  Xulosa  qilish  mumkinki, 
mustaqillik  davrida  siyosiy  tizim  islohoti  borasida  bir  qancha  ishlar  amalga 
oshirildi: 
1.  Eski tizim barham topdi. 
2.  Huquqiy,  demokratik  davlatni  qurish  uchun  konstitutsiyaviy,  qonuniy 
asos yaratildi. 

127 
 
3.  Yangi demokratik davlatga xos bo„lgan yangi siyosiy tizim yaratildi. 
4.  Ko„ppartiyaviy tizim asoslari shakllandi. 
5.  Xalqimiz  o„z    xohish-irodasini  erkin  ifoda  etishini  ta'minlovchi  saylov 
tizimi barpo etilib, saylovlar muqobillik asosida otkazilayapti. 
Boshqacha so‟z bilan aytganda, mamlakatimizda shaklan demokratik davlat 
barpo  qilingan,  endi  asosiy  vazifa  shu  shaklni  demokratik  mazmun  bilan 
to„ldirishdan iboratdir. 
 
Nazorot savollari 
 
1. O„zbеkiston davlat mustaqilligini qachon qo„lga kiritdi? 
2. O„zbеkiston Konstitutsiyasi qachon qabul qilindi? 
3. O„zbеkistonda dеmokratik davlat qanday barpo etildi? 
4.  Fuqarolik jamiyati asoslarining yuzaga kеlishi uchun qanday shart-sharoitlar 
zarur? 
5. Fuqarolik jamiyatida OAV roli qanday? 
Testlar 
1. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi bir palatali bo`lgan davrda nechta 
deputatdan iborat? 
~A) 150 
~B) 100 
~C) 120 
~D) 175 
~E)      
{A} 
2. O`zbekistonda 1998- yil qanday nomlangan 
~A) Oila yili 
~B) Qariyalarni qadrlash yili 
~C) Ayollar yili 
~D) Onalar va bolalar yili 
~E)     
{A} 
 
3. O`zbekiston Respublikasida ta‟sis etilgan birinchi orden qanday 
nomlanadi? 
~A) “Sog`lom avlod uchun” 
~B) “Mehnat shuhrati” 
~C) “Amir Temur” 
~D) “Do`stlik” 
~E)     
4. I.Karimov qaysi hujjatga muvofiq 1991-yil 29-dekabrdan O'zbekiston 
Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylangan deb hisoblanadi? 
~A) saylov natijalariga ko'ra Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 
~B) Markaziy saylov komissiyasi raisining qaroriga muvofiq 

128 
 
~C) O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to'grisidagi  qonunning 35-
moddasiga asosan 
~D) O'zbekiston konstituciyasiga muvofiq 
~E)     
{C} 
5. 1990 yilning martida ... 
~A) I.A.Karimov O'zbekiston FA umumiy yig`ilishida nutq so'zladi 
~B) O'zbekiston xalq ta'limini isloh qilish boshlandi 
~C) O'zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimi ta'sis etildi 
~D) Turkiy tilli davlatlarning Stambul uchrashuvi bo'lib o'tdi 
~E)     
{C} 
6.  Mustaqillik  e‟lon  qilingach,  O‟zbekiston  SSRning  yangi  Davlat  bayrog‟i, 
Gerbi  va  Madhiyasiga  doir  takliflar  hamda  ular  to‟g‟risiga  Nizomlar 
tayyorlash ishlari qaysi komissiyaga topshirilgan edi? 
~A) Oliy Kengashning maxsus komissiyasiga  
~B) O‟zbekiston SSR Konstitutsiyasining yangi loyihasini tayyorlovchi 
komissiyaga 
~C) Toshkent Siyosatshunoslik va boshqaruv instituti komissiyasiga 
~D) A va B 
~E) B va C 
{A} 

129 
 
13-Mavzu: Mustaqillik yillarida O‟zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy, 
ma‟naviy-madaniy taraqqiyot. O‟zbekiston va jahon hamjamiyati
. 
Reja: 
 
1.Islohotlar zaruriyati va uning nazariy-huquqiy asoslari. 
2.Iqtisodiy islohotlarning amalga oshirilishi. 
3. Iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy hayot. 
4.  O'zbekiston  Respublikasining  tinchliksevar  tashqi  siyosati  asoslarining 
yaratilishi, uning tamoyillari. 
5.  O'zbekistonning  jahon  hamjamiyatiga  qoshilishi  va  xalqaro  nufuzining  ortib 
borishi. 
 
  
O'zbekiston  mustaqillikka  erishganidan  song  kun  tartibida  jahon 
andozalariga mos keladigan davlat qurish, siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy sohada tub 
islohotlarni  amalga  oshirish  vazifasi  turardi.  Mulkchilik,  muikka  egalik  va  uni 
boshqarish,  ishlab  chiqarish  omillari,  bozor  mexanizmi,  davlatning  ijtimoiy-
iqtisodiy  hayotini  normal  izga  solish  ana  shunday  yangilanishlarni  taqozo  etardi. 
Ozbekiston  uchun  oziga  xos  istiqlol  va  taraqqiyot  yolini  tanlash,  yangi  jamiyat 
barpo  qilish  uchun  6z  yonalishini  ishlab  chiqish  g'oyat  ahamiyatli  edi. 
Ozbekistonning  6z  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  andozasini  ishlab  chiqishda 
rivojlangan  mamlakatlarning  tajribasini  organish,  ularaing  foydali  qismini 
ozlashtirish  bilan  birga  Ozbekiston  xalqining  kop  asrlik  turmush  tarzi  va 
an'analariga ham tayanish lozim edi. Ozbekistonning oziga xos taraqqiyot  yoliana 
shu tarzda shakllandi. 
 Ozbekiston  Respublikasi  Prezidenti  A.I.Karimov  mustaqillikning  dastlabki 
davrida  ozining  iimiy  jihatdan  asosli  xulosalarini  ortaga  tashladi.  U 
Ozbekistonning  mustaqil  taraqqiyot  yolini  ishlab  chiqar  ekan,  otmishdan,  sobiq 
sovet  tuzumidan  meros  bolib  qolgan  tajribadan  saboq  chiqardi.  Prezident 
yangilanayotgan  jamiyat  mazmun-mohiyatini  korsatish  bilan  birga  dolzarb  vazifa 
qilib,  eng  avvalo,  bozor  iqtisodiyotiga  otish  masalasini  qoyadi.  Chunki  faqat 
iqtisodiy  baquvvat  davlatgina  kuchli  boladi  va  har  qanday  islohotlarga  qodir 
bolishini u yaxshi tushunar edi. 
M^ity  davlat  mustaqilligini  qoiga  kiritgan  Ozbekiston  bozor  iqtisodiyoti 
yolini  tanladi.  Shorolar  davridagi  sotsialistik  tuzumning  iqtisodiy  asosini  tashkil 
etgan  rejalashtiruvchi  siyosatdan  voz  kechdi.  Bozor  iqtisodiyotining  ozi  nima? 
Bozor  iqtisodiyotining  asosida  tovar-pul  munosabatlari  yotadi  va  ana  shu 
munosabatlarga  xos  iqtisodiy  qonunlar  harakat  qiladi.  Bozor  iqtisodiyoti 
jamiyatning barcha a'zolarini ishlab chiqarish va iste'mol orqali ozaro raqobatning 
ishtirokchilariga  aylantiradi.  Shu  boisdan  bozor  iqtisodiyoli  sharoitida  ishlab 
chiqarishi  muttasil  takomillashib  boradi.  Maxsuiotlarning  sifat  darajasi 
yaxshilanadi, uning miqdori kdpayadi va jamiyat taraqqiyoti tezlashadi. 
Bozor  iqtisodiyoti  munosabatlariga  otish  qonuniyatlari  albatta,  umumiydir.  Biroq 
ana  shu  qonuniyatlar  asosida  rivojlanib  borayotgan  bar  bir  mamlakat,  u  xoh 
Turkiya  yoki  AQSh  bolsin,  xoh  Janubiy  Koreya  yoki  Yaponiya  bolsin,  ularning 
har  biri  ozining  tarixiy  taraqqiyot  an'analari,  miJliy  oziga  xos  xususiyatlarini 

130 
 
hisobga  olgan  xolda  oz  yoli,  6z  modelini  ishlab  chiqadi  va  unga  amal  qiladi. 
Ozbekiston ham ana shu umumiy dastur  va umumiy qonuniyat mezonlari asosida 
bozor  iqtisodiyoti  munosabatlariga  otishga  imkoniyat  beradigan  6z  yoiini  tanlab 
oldi. Bu yolning asosiy tamoyillari va qoidalari I.A.Karimovning «6zbekistonning 
6z istiqlol va taraqqiyot yoli», «Ozbekiston-bozor munosabatlariga otishning oziga 
xos  yoli»,  «6zbekiston  iqtisodiy  islohotlarni  chuqurlashtirish  yolida»  nomli 
asarlarida,  mamlakat  parlamentida  qilgan  ma'ruza  va  nutqlarida  bayon  qilib 
berilgan. 
Bu  yolni  ishlab  chiqishda:  birinchidan,  dunyo  davlatlarining  bosib  otgan  tarixiy 
tajribalari hisobga olindi. Ikkinchidan, Ozbekistonning xdjalik imkoniyatlari, shart-
sharoitlari,  mustamlakachilik  tuzumlaridan  meros  bolib  qolgan  muammolar  asos 
qilib  ofindi.  Chunki  130  yildan  ortiqroq davom  etgan  istibdod olkamizda  ozining 
og'ir  oqibatlarini  meros  qilib  qoldirgan  edi.  Uchinchidan,  bozor  iqtisodiyoti 
munosabatlariga otishni belgilashda mamlakatimiznmg tarixan tarkib topgan milliy 
qadriyatlari, an'analari, xususiyatlari va manfaatlari hisobga olindi. Ozbekistonning 
bozor  munosabatlariga  otish  yoliga  doir  Prezident  LA.Karimov  tomonidan  ishlab 
chiqilgan 
bosh 
tamoyil 
xalqimiz 
tomonidan 
ma'qullandi. 
Birinchi  tamoyil:  Na  siyosat,  na  mafkura  iqtisodiyotni  nazorat qilish, unga  tazyiq 
otkazish  darajasiga  kotarilmasligi  zarur.  Ham  ichki,  ham  tashqi  iqtisodiy 
munosabatlarni mafkuradan holi qilish zarur. Ikkinchi tamoyil: Milliy iqtisodiyotni 
shakllantirish, mustaqillikni iqtisodiy jihatdan ta'minlash, uni himoya qilish, jahon 
xqjaligi  bilan  integratsiyaga  erishish  va  xalq  manfaatini  yuzaga  chiqarish  uchun 
iqtisodiyot 
davlat 
tomonidan 
tartibga 
solib 
turilishi 
lozim. 
Uchinchi  tamoyil:  Bozor  iqtisodiy  otiga  otishda  qonun  va  qonunlarga  rioya  etish 
ustuvor bolishi lozim. To‟rtinchi tamovil: Aholining demograflk tarkibini hisobga 
olgan  holda  kuchli  ijtimoiy  siyosatni  otkazish  zarur.  Beshinchi  tamoyil:  Bozor 
iqtisodiyotiga otish evolyutsion yoi bilan, puxta oylab bosqichma-bosqich amalga 
oshirilishi  lozim.  Iqtisodiyotni  tubdan  isloh  qilish,  bozor  iqtisodiyoti 
munosabatlarini  shakllantirishda  yuqorida  bayon  etilgan  beshta  tamoyil  birday 
muhim 
va 
hayotiy 
belgilovchi 
ahamiyatga 
egadir. 
Prezident  I.A.Karimovning  «6zbekiston  iqtisodiy  islohotlarai  chuqurlashtirish 
yolida»  asarida  iqtisodiyotni  isloh  qilishning  asosiy  strategik  maqsadlari  asoslab 
berilgan.  Bular,  birinchidan,  kishilar  turmushi  va  faoliyati  uchun  zarur  shart-
sharoitlarni  ta'minlaydigan,  kuchli  va  muntazam  rivojlanib  boruvchi  iqtisodiy 
tizimni  barpo  etish.  Ikkinchidan,  kop  ukladli  iqtisodiyotni,  tashabbuskorlik  va 
tadbirkorlikning har tomonlama osishi uchun asos boladigan xususiy mulkchilikni 
vujudga  keltirish,  uning  davlat  tomonidan  himoya  qilinishini  ta'minlash. 
Uchinchidan,  korxonalar  va  fuqarolarga  keng  iqtisodiy  erkinlik  berish,  ularning 
xojalik  ishlariga  davlat  yolibilan  tog'ridan-tog'ri  aralashishdan  voz  kechish. 
T6rtinchidan,  iqtisodiyotda  chuqur  strukturaviy  ozgarishlar  qilish,  moddiy  va 
mehnat  resurslaridan  unumli  foydalanish,  raqobatbardosh  mahsulotlarni  ishlab 
chiqarishni  ta'minlash.  Beshinchidan,  jahon  iqtisodiyotiga  integralsiyalashib 
borish.  Oltinchidan,  kishilarning  dunyoqarashini  ozgartirish,  ularda  yangicha 
iqtisodiy  tafakkurni  shakllantirish.  Ozbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining 
12-bobining  53-55-mCvdalarida  bozor  iqtisodiyotiga  asoslangan  jamiyatning 

131 
 
iqtisodiy  negizlari  huquqiy  jihatdan  asoslab  berilgan.  Bu  qonunlar  mazmun 
mohiyati 
jihatidan 
bir 
qator 
yonalishlarga 
bSlish 
mumkin; 
1. Mulkchilik munosabatlari va kop ukladli iqtisodiyotni shakllantiruvchi qonunlar. 
Bu ydnalish doirasida mulkchilik tog'risida, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va 
xususiylashtirish tog'risida, ijara tog'risida, daviat uy-joy  fondini xususiylashtirish 
tog'risida 
va 
boshqa 
qonunlar 
qabul 
qilindi. 
2.  Xqja  lik  yuritishni  tartibga  soluvchi  qonunlar,  ya'ni  Korxonalar,  kooperatsiya, 
dehqon  xqjaligi,  hojalik  jamiyatlari  va  shirkatlari  qonunlari  qabul  qilindi.  Bozor 
infratuzilmasini  yaratuvchi  va  uning  faoliyatini  tartibga  solib  turuvchi  banklar  va 
bank faoliyati, pul tizimi, tadbirkorlik, sug'urta, birjalar va birja faoliyati tog'risida, 
qimmatli  qog'ozlar  va  fond  birjasi  tog'risida  va  boshqa  qonunlar  qabui  qilindi. 
Korxona  bilan  daviat  ortasidagi,  korxonalar  ortasidagi  munosabatlarni  yolga 
qoyuvchi,  soliq  tizimi,  monopolistik  faoliyatni  cheklash,  korxonaiarning  bankrot 
bolishi  haqida  qonunlar  qabul  qilindi,  xojalik  protsessual  kodeksi  ishlab  chiqildi, 
xo‟jalik sudi tuzildi. 
 3. Ozbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini belgilab beruvchi xuquqiy normalar 
yaratildi. Tashqi iqtisodiy faoliyat tog'risida, Uzbekistan Respublikasining etakchi 
xalqaro  tashkilotlarga  a'zoligi  tog'risida  qabul  qilingan  qonunlar  mamlakatimiz 
tashqi  aloqalarining  rivojlanishi  tarixida  yangi  sahifa  ochdi.  Ozbekiston 
Respublikasi  iqtisodiyotida  qishloq  xojaligi  salmog'i  alohida  orin  egallaydi. 
Chunki mamlakatimizning 60% ahoiisi, ishga yaroqii 6,5 mln. odam, ishsizlarning 
aksariyati  bevosita  qishloqlarda  yashashadi.  Mustaqillik  yillarida  qishloq  xojaligi 
tarmog'ini  rivojlantirish  uchun  taiay  ishlar  amalga  oshirildi.  Ozbekiston 
Respublikasi  Vazirlar  Maxkamasi  1991-2003-  yillar  davomida  qishloq  xojaligini 
isloh  qilish  masalalari  boyicha  lOdan  ortiq  qarorlar  qabul  qildi.  Bu  hujjatlarda 
paxta  yakka  hokimligiga  barxam  berish.,  mamlakatning  qishloq  xojalik 
mahsulotlariga  bolgan  ehtiyojlarini  qondirishga  erishish  tadbirlari  ilgari  surildi. 
3991-2003-yillarda  qishloqda  amalga  oshirilgan  tub  agrar  isfohotlar  Ozbekiston 
qishloq  hayotini  mutlaqo  yangi  shakl  va  tizimga  ozgartirib  yubordi.  2003-yilda 
kelib  respublika  qishloq  va  suv  xojaligi  vazirligi  tizimida  1043 ta  jamoa  xojaligi, 
80  ming  fermer  xojaligi,  3  mln.  300  ming  dehqon  xojaligi,  444  ta  shirkatlar 
uyushmasi,  270  ta  chorvachilik  aktsiyadorfik  jamiyati,  764  ta  xususiylashtirilgan 
fermalar,  751  ta  quriHsh  tashkilotlari  faoliyat  korsatgan.  Fermer  va  dehqon 
xojaliklariga  ajratilgan  er  miqdori  ham  yildan-yilga  oshib  bormoqda.  2003-yiIda 
respublikada mavjud 3541 ming gektar ekin maydonining 3326 ming gektari yoki 
94 foizi shirkat,  fermer  va dehqon xqjaliklari ixtiyorida  bolsa, shundan 992 ming 
gektari  fermer  va  404  ming  gektari  dehqon  xqjaliklari  tasarrufiga  otgan. 
Masalaning muhim tomoni shundaki, 2003-yilda respublikada etishtiriigan qishloq 
xqjaligi  mahsulotlarining 99  foizi  iqtisodiyotning  nodavlat  sektori  hissasiga  tog'ri 
keladi. 
Mustaqillik  sharofati  tufayli  Ozbekistonda  agrar  sohada  amalga  oshirilgan 
islohotlar  natijasida  paxta,  don  mahsulotlari,  meva  va  sabzavotlarnjng  xarid 
narxlari  bir  necha  marta  oshirildi,  g'alla  va  paxtadan  tashqari  barcha 
mahsulotlarning erkin narxda sotilishiga erishiidi. Mamlakatimiz ehtiyojiga kerakli 

132 
 
don mahsulotlarini chetdan tashib keitirishdan voz  kechish  va  bu orqali valyutani 
tejashga e'tibor qaratildi.  
2005-yil  yakunlariga  nazar  tashlasak,  deyarli  barcha  makroiqtisodiy 
korsatkichlariga  erishiidi,  aksariyat  korsatkichlarning  esa  sezilarli  darajada  oshib 
bajarilishi ta'minlandi. Jumladan, yalpi ichkt mahsulotning osish sur'atlari 7 foizni, 
inflyatsiya darajasi esa 7,8 foizni tashkil etdi.. Sanoat ishlab chiqarishi 7,3 foizga, 
iste'mol tovarlari ishlab chiqarish esa 17,7 foiz, qishloq xqjaligi mahsulotlari ishlab 
chiqarish esa 6,2 foizga osdi.  
Qishloq  xqjaligi  tarmog'ida  amalga  oshirilayotgan  islohotlar  natijasi 
xalqimizning torn ma'nodagi tarixiy  yutug'idir. Mamlakatimiz paxtakorlari tarixda 
ilk  marotaba  2005-yilda  belgilangan  yuksak  marrani  egallab,  3  million  600  ming 
tonnalik  ulkan  xirmon  yaratdilar.Mustaqillik  yillarida  mamlakatimizda  amalga 
oshirilgan  islohotlar  sanoatni  ustun  darajada  rivqjlantirishga  imkoniyat  yaratdi, 
mamlakatning eksport imkoniyatlarini oshirdi, Ozbekislonga chetdan keltiriladigan 
tovarlar  ornini  bosadigan  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish  imkoniyatini  tug'dirdi. 
Mustaqillikning  qisqa  davrida  lOOdan  ortiq  tarmoq  jadal  sur'atlarda  rivojianib 
borayotganligini  koramiz.  Asosiy  fondlarning  40%  sanoat  xissasiga  tog'ri  keladi. 
Energetika sanoati xalq xojaligi barcha sohalari rivojini harakatga keltiruvchi qon 
tomiridir. Shu bois mazkur soha doimo mamlakat rahbariyatining diqqat markazida 
bolib  kelmoqda.  Ozbekiston  energetika  tizimi  19  ming  sanoat,  80  ming  qishloq 
xqjaligi,  19  ming  kommunal  va  3,5  mln.  maishiy  iste'molchilarga  elektr  energiya 
etkazib bermoqda. Mamlakat yoqilg'i sanoati majmuiga komir, neft, tabiiy gaz kabi 
sohalar  kiradi.  Mazkur  tarmoqlar  mustaqillik  yillarida  jadal  sur'atlarda 
rivqjlanmoqda.  Ozbekistonda  ilgaridan  anchagina  neft  zaxiralari  mavjudligi 
aniqlangan  bolsada,  1990-yillarning  boshlariga  qadar  neft  mahsulotlari,  asosan, 
chetdan  keltirilar  edi.  Qariyb  2  mln.  tonna  paxta  xom  ashyosi  Rossiya  va  boshqa 
mamlakatlarga  neft  mahsulotlari  uchun  berilardi.  Shu  boisdan  ham  bu  borada 
Ozbekistonning  neft  mustaqilligini  ta'minlash  birinchi  darajali  vazifa  qatoriga 
qoyildi.  Korilgan  chora-tadbirlar  natijasida,  1996-yilga  kelib  mamlakatda  neft 
mustaqilligiga erishildi. 
1997-yildan  e'tiboran  Ozbekiston  Respublikasi  neft  mahsulotlarini  boshqa 
mamlakatlarga  eksport  qiluvchi  davlatlar  qatoridan  joy  oldi.  1994-yilda  barpo 
etilgan  Ozbekiston-Isroil  «6zIzMash»  qoshma  korxonasida  paxta  terish 
mashinalarining 
gorizantal 
shpindelli 
yangi 
xili 
yaratildi. 
1992-yilda  Janubiy  Koreya  bilan  hamkorlikda  Ozbekistonda  avtomobil  ishlab 
chiqaruvchi  korxona  barpo  etishga  kelishib  olindi.  1993-1996-yiilarda  Asaka 
shahrida  «OzDEU  avto»  zavodi  barpo  etildi  va  Damas,  Tiko,  Neksiya  rusumli 
avtomobillar  ishlab  chiqarish  yolga  qoyildi.  Songgi  yillarda  «OzDEU»  zavodida 
«Neksiya-2»,  «Matiz»,  «Lasetti»  rusumli  avtomobillar  ishlab  chiqarish  yolga 
qoyildi. 
Samarqandda  avtobus  va  yuk  mashinalari  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan 
«SamKoch  avto»  zavodi  qurildi.  Respublikamizda  avtomobillarga  butlovchi 
qismlar  ishlab  chiqaruvchi  onlab  yangi  korxonalar  bunyod  etildi.  Ozbekiston 
dunyoda 
avtomobil 
ishlab 
chiqaruvchi 
28-mamlakatga 
aylandi. 
Shorton  gaz-kimyo  majmuasini  qurish  boyicha  hamkorlik  yolga  qoyildi.  Qurilish 

133 
 
ishlari  1997-2001-yillarda  amalga  oshirildi.  Majmua  yiliga  125  ming  tonna 
polietilen,  137  ming  tonna  suyultirilgan  gaz  va  126  ming  tonna  gaz  kondensati 
ishlab  chiqarish  quwatiga  ega.  Engil  va  toqimachilik  sanoati  tez  sur'atlar  bilan 
rivojlanib  bormoqda.  Paxtani  qayta  ishlovchi  «Qabul-OzbekKD»,  «Kosonsoy-
Tekmen»,  «Papfen»,  «Karakulteks»  qoshma  korxonalari  qurilib  ishga  tushirildi. 
Mustaqillik  yillarida  «Zarafshon-Nyumont»  korxonasi,  Qizilqum  fosforit 
kombinati,  Qong'irot  soda  zavodi,  Quvasoy  kvarts  zavodi,  Toshloq  ip  yigiruv 
fabrikasi  va  boshqa  koplab  korxonalar  bunyod  etildi.  Islohotlar  davrida  aholini 
ijtimoiy  muhofazalash  yuzasidan  muhim  tadbirlar  amalga  oshirildi.  Shahar  va 
qishloqlarimizning  qiyofasi  ozgarib,  aholi  turmush  saviyasi  osib  bormoqda.  Yirik 
inshootlar,  korxonalarning  bunyod  etilishi,  iqtisodiyotdagi  tarkibiy  ozgarishlar, 
izchil  osish  sur'atlari  odamlarning  moddiy  va  ijtimoiy  hayotini,  farovonligini 
yildan-yilga  yaxshilanishiga  zamin  bolmoqda.  Aholini  tabiiy  gaz,  ichimlik  suvi 
bilan  ta'minlash  darajasi  salmoqli  darajada  osdi.  Aholini  ijtimoiy  himoyalashga 
alohida e'tibor berilmoqda. Ozbekiston islohotlar boshlangan dastlabki paytdayoq, 
uning  asl  maqsadi  insonga  munosib  turmush  va  faoliyat  sharoitlarini  vujudga 
keltirishdan  iborat,  deb  belgilangan  edi.  Bozor  munosabatlariga  otishning  ilk 
davridan  boshlab  aholini  oldindan  ijtimoiy  himoyalash  yuzasidan  zamr  chora-
tadbirlar  korib  borildi.  Shu  maqsadda  miqdori  muntazam  ozgartirib  turilgan  ish 
haqi,  pensiyalar,  turli  nafaqalar,  stipendiyalar,  kompensatsiya  tolovlari  tarzidagi 
pul  tolovlari  keng  qollanildi.  Korxonalarning  6z  xodimlariga  ijtimoiy  yordam 
korsatish sohasidagi xarajatlaridan bir qismi davlat  byudjeti mablag'lari hisobidan 
qoplanib turdi. Keng iste'mol mollari va xizmatlarning k5pgina turlari narxlaridagi 
tafovutlarning  5rni  davlat  byudjeti  hisobidan  qoplandi.  Yosh  oilalarni  qollab-
quvvatlash dasturi amalga oshirilmoqda. 
Respublikada  aholiga  tibbiy  va  ijtimoiy  xizmat  korsatishning  rivojlangan 
tizimi 
bunyod 
etildi. 
Mustaqillik 
yillarida 
ambulatoriya-poliklinika 
muassasalarining  soni  bir  necha  barobarga  osdi.  Hozirgi  kunda  mamlakatning  2 
mln.  640  ming  fuqarosi  pensiya  va  moddiy  yordam  bilan  ta'minlangan.  Faqat 
2000-yilning  ozida  aholining  kam  ta'minlangan  qismiga  fuqarolarning  ozini-ozi 
boshqarish  organlari-mahalla  yig'inlari  orqali  54,2  mlrd.  som  miqdorida  nafaqa, 
komak va boshqa turdagi yordamlar berildi. 
Mustaqillik  yillarida  mamlakatda  70  mln.  kv.m.  turar  joylar,  19,5  ming 
Orinli kasalxonalar, 805 ming orinli maktablar, 15 ming orinli akademik litseylar, 
126,5  ming  orinli  kasb-hunar  kollejlari  qurilib  foydalanishga  topshirildi. 
Mamlakatimiz  ijtimoiy  hayotida  aloqa  xizmatining  orni  ham  katta.  Mustaqillik 
yillarida  bu  sohaga  e'tibor  ayniqsa  kuchaytirildi.  Bu  borada  1992-  yilning  13-
yanvarida Ozbekiston Respublikasining «Aloqa tog'risida» qabul qilingan qonuni 
asosida aloqa tizimi butunlay qayta isloh qilindi. Ozbekiston Respublikasi Xalqaro 
elektraloqa 
ittifoqi 
a'zoligiga 
qabul 
qilindi. 
Shu 
davrdan 
e'tiboran 
mamlakatimizning  xorijiy  mamlakatlar  bilan  aloqa  tarmoqlarini  rivojlantirish  va 
takomillashtirish boyicha hamkorlik aloqalari keng  yolga qoyildi. Ozbekistonning 
aloqa xqjaligi keng tarmoqlidir. U pochta aloqasi, telegraf-telefon aloqasi, radio va 
televizion  aloqasi  hamda  matbuot  tarqatish  sohalarini  oz  ichiga  oladi.  Pochta 
aloqasiga  1992-yilda  tashkil  etilgan  «Ozbekiston  pochta»  kontserni  rahbarlik 

134 
 
qiladi. Telegraf-telefon aloqasi ham  zamon talablari  asosida rivojlanib bormoqda. 
Mamlakatda 
1,5 
mln.dan 
ortiq 
abonent 
telefon 
tarmog'i 
xizmatidan 
foydalanmoqda. 
  
Xulosa qilib aytganda, Mustaqillik yillarida iqtisodiyotning boshqaruv tizimi 
tubdan  5zgartirildi,  xqja  lik  yuritishning  bozor  iqtisodiyotiga  mos  yangi  tizimi 
yaratildi. Bozor infratuzilmasi asoslari barpo qilindi, iqtisodiy osishni ta'minlovchi 
zarur  shart-sharoitlar  vujudga  keldi.  Xususiy  mulkchilikning  xuquqiy  asoslari 
yaratildi.  Davlat  mulkini  xususiylashtirish  natijasida  kop  ukladli  iqtisodiyot 
shakllandi. 
  
O`zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlarning amalga oshirilishi bilan 
bir  vaqtda  ma'naviy  merosimizni,  madaniy  qadriyatlarimizni  tiklash  va  ularni 
xalqimizga  etkazish  borasida  keng  kolamda  faoliyat  olib  borilmoqda.  Bozor 
munosabatlari  sharoitida  ma'naviyat  va  ma'rifat  ishlariga  g'oyat  katta  e'tibor 
berilishi 
mustaqil 
Ozbekistonda 
yangi 
jamiyat 
qurishning 
oziga 
xos 
xususiyatlaridan  biridir.  Shu  borada  «Ma'naviyat  va  ma'rifat»  jamoatchilik 
markazini tashkil qilish va ularning ish samaradorligini oshirishga qaratilgan 1994-
yil  23-apreldagi  va  keyingi  Prezident  farmonlari  respublikada  ma'naviy  va 
mafkuraviy 
ishlarni 
rivojlantirishda 
katta 
ahamiyatga 
ega 
boldi. 
Yoshlarni  vatanparvarlik  ruhida  tarbiyalashda  ajdodlarimizhing  bizgacha  etib 
kelgan  boy  madaniy  meroslarini  organish  ham  katta  orin  egallaydi.  Shu  sababli 
Ozbekiston Respublikasi Prezidenti toraonidan qadriyatlar, urf-odatlar, buyuk ota-
bobolarimizni  bizga  qoldirgan  meroslarini  organish  va  targ'ib  etish  uchun  keng 
yollar ochildi. 
Ozbekistondagi  barcha  davlat  teatrlari,  madaniyat  uylari,  san'at  oliy  oquv 
yurtlari,  folklor-etnografik  guruhlar  madaniyat  ochoqlariga  aylanib  qoldi.  Badiiy 
adabiyotda  partiyaviylik,  sinfiylik  nuqtai  nazaridan  yondashishga  chek  qoyildi. 
Bahovuddin Naqshbandiy, Feruz, Xqja Ahror, CHolpon, Fitrat kabi allomalanling 
nomlari  tiklanib  asarlari  chop  etildi.  1991-yili  buyuk  alloma,  g'azal  mulkining 
sultoni  Alisher  Navoiy  yubileyini  otkazish  katta  voqea  boldi.  1994-yil  Mirzo 
Ulug'bek  tavallud  topgan  kunning  600  yilligi  keng  k5lamda,  jahon  miqyosida 
nishonlandi.  Mustaqillik  yillarida  buyuk  sohibqiron  Amir  Temurning  660  yilligi 
bolib otdi. 1996-yil «Amir Temur yili» deb e'lon qilindi. Mamlakatimizda «Temur 
va Temuriylar» muzeyi, Amir Temur nomi berilgan bog'lar, kochalar barpo etildi. 
Islom  olamining  allomalari  Iso  at-Termiziyning  1200  yilligi,  Mahmud  az-
Zamahshariyning  920  yilligi,  Najmiddin  Kubroning  850  yilligi,  Bahovuddin 
Naqshbandiyning 
675 
yilligi 
keng 
kolamda 
nishonlandi. 
Jaloliddin 
Manguberdining  800  yillik  tavalludiga,  «Alpomish»  dostoni  yaratilishining  1000 
yilligiga 
bag'ishlangan 
turli 
kechalar, 
bahslar 
tashkil 
etildi. 
Imom  al-Buxoriyning  yubileyiga  bag'ishlab,  Qur'oni  Karimdan  keyin  2-6rinda 
turadigan  «Al-Jome'  as-sahiyq»  (Ishonarli  toplam),  «A1  adab  al-mufrad»  (Adab 
durdonalari) ozbek tiliga tarjima qilinib, nashrdan chiqarildi. (Mustaqillik yillarida 
chop 
etilgan 
diniy 
kitoblarni 
adadi 
bir 
mln.dan 
oshib 
ketdi.) 
1998-yili  Imom  al-Buxoriy  tavalludining  1225  yilligi,  Ahmad  al-Farg'oniy 
tavaluddining 1200 yilligi jahon miqyosida keng nisuonlandi. 1990-yil iyun oyida 
Respublika  Prezidenti  Islom  Karimov  «Musulmonlarni  Saudiya  Arabistoniga  haj 

135 
 
qilishi  tog'risida»gi  farmonga  imzo  chekdi.  Ozbekiston  hukumatining  har 
tomonlama  qollab-quvvatlashi  bilan  1991-yilda  haj  qilish  baxtiga  350  kishi 
sazovor  bolgan  bolsa,  jami  mustaqillik  yillari  haj  ibodatini  ado  etishga  muvaffaq 
bolganlarning soni ellik ming kishidan oshib ketdi. 
1992-yil  Prezident  farmoni  bilan  Ramazon  va  Qurbon  hayit  kunlari 
umumxalq  bayrami,  deb  e'lon  qilihdi.  Asrlar  davomida  nishonlab  kelingan 
bayramlardan biri-«Navroz» umumxalq bayrami sifatida qayta tiklandi. Din inson 
ruhini  poklashi,  odamlar  ortasida  mehr-oqibat  tuyg'ularini  mustahkamlashi  bilan 
jamiyat hayotida muhim orin tutib kelgan. Kop millatli Ozbekiston Respublikasida 
islom  dini  bilan  bir  qatorda  5n  oltita  diniy  konfessiyalar  yonma-yon  yashab 
kelmoqda.  Mustaqil  Ozbekistonda  din  va  vijdon  erkinligi  qaror  topgan  va  barcha 
diniy  konfessiyalar  birgalikda  tinchlikni  saqlash,  diniy  ekstremizm  va  xalqaro 
terrorchilikka  qarshi  samarali  ish  olib  bormoqda.  Bozor  munosabatlariga 
asoslangan  yangi  jamiyatda  rahbar  kadrlarni  tayyorlash  maqsadida  Prezident 
xuzuridagi  Davlat  va  jamiyat  qurilishi  akademiyasi,  jahon  iqtisodiyoti  va 
diplomatiyasi  universiteti,  ayrim  vazirliklar  qoshida  akademiyalar  tashkil  etilishi 
katta  axamiyat  kasb  etadi.  1997-yil  29-avgustda  Respublika  Oliy  Majlisining  IX 
sessiyasida  I.A.Karimovning  «Barkamol  avlod»-«6zbekiston  taraqqiyotining 
poydevori» ma'ruzasi asosida yangi tahrirda «Ta'lim tog'risida» Qonun va «Kadrlar 
tayyorlash Milliy dasturi» qabul qilindi. 
Orta Osiyo respublikalari va Qozog'iston uchun elektrotexnika va radioaloqa 
injenerlarini  tayyorlash  maqsadida  1955-yilda  Toshkent  elektrotexnika  aloqa 
instituti  tashkil  etildi.  Ozbekiston  Respublikasi  mustaqillikka  erishishi  bilan 
Toshkent  elektrotexnika  aloqa  instituti  Ozbekiston  Respublikasi  aloqa  vazirligi 
tasarrufidagi  tarmoq  oliy  oquv  yurtiga  aylantirildi.  Ozbekiston  Respublikasi 
Prezidenti  LA.  Karimovning  2002-yil  30-maydagi  Farmoniga  asosan  Toshkent 
elektrotexnika  aloqa  institutiga  universitet  maqomi  berildi  va  Toshkent  axborot 
texnologiyalari  universiteti  deb  nomlandi.  Istiqlol  yillarida  maktabgacha  tarbiya 
muassasalarida,  boshlang'ich  sinflarda  oquv-tarbiya  ishlariga  e'tibor  kuchaytirilib, 
5rta  maxsus  va  oliy  oquv  yurtlari  tizimida  litseylar,  kollejlar,  biznes  maktablari 
ochildi.  8  ta  institutlar  asosida  universitetlar  tashkil  etildi.  Hozirgi  paytda 
mamlakatimizda  faoliyat  korsatayotgan  62  ta  oliy  oquv  yurtida  260  ming  talaba 
tahsil olmoqda. 
Mamlakatni,  ayniqsa,  endigina  mustaqillikka  erishgan  yurtni  dunyoga 
tanitishda sportning orni beqiyos. Mamlakatda sport  va jismoniy tarbiya sohasida 
erishilgan  yutuqlarni  yanada  rivojlantirish  yuzasidan  Respublika  Vazirlar 
Mahkamasi tomonidan qabul qilingan Davlat  Dasturi katta  ahamiyatga ega  boldi. 
Dasturga  kora,  ayniqsa,  qishloq  yoshlari  ortasida  jismoniy  tarbiya  va  sport 
shaxobchalarini  kengaytirib,  ularning  moddiy-texnika  bazalarini  kuchaytirish 
tadbirlari 
belgilandi. 
2000-yil 
Ozbekiston 
Respublikasi 
sporti 
tarixida 
muvaffaqiyatli yil boldi. Saralash musobaqalarida g'olib chiqqan 77 sportchimiz 13 
sport  turi  boyicha  Avstraliyaning  Sidney  shahrida  bolib  otgan  XXVII  Olimpiada 
oyinlarida  qatnashishga  muyassar  boldilar.  Olimpiadachilarimiz  bitta  oltin,  bitta 
kumush va ikkita bronza medallarini qoiga kiritib, 200 mamlakat ortasida 41-6rinni 
egalladilar.  2002-yil  Prezident  LA.  Karimov  tashabbusi  bilan  Bolalar  sportini 

136 
 
rivojlantirish  jamg'armasining  tashkil  etilishi,  mamlakatda  sportni  ommalashtirish 
yolida  katta  qadam  b51di.  Otgan  yillar  davomida  uzluksiz  ta'lim  tizimi  asosida 
yaratilgan  uch  bosqichli  ommaviy  sport  harakatining  final  5yinlari-2002-yil 
Farg'ona  viloyatida,  «Umid  nihollari»  va  Buxoroda  «Universiada»,  2003-yil 
Xorazmda  «Umid  nihollari»  hamda  Andijonda  «Barkamol  avlod»,  2004-yili 
Samarqandda  «Universiada»  yuqori  saviyada  otdi.  «Barkamol  avlod-2005» 
oyinlariga  Toshkent  viloyati  mezbonlik  qildi.  2004-yilning  13-iyul  kuni  ozbek 
og'loni  Rustam  Qosimjonov  shaxmat  boyicha  Jahon  chempioni  boldi.  Tripolida 
otgan jahon chempionatida shaxmat olamining eng yorqin yulduzlari ishtirok etdi. 
Finalda  jahondagi  eng  nomdor  shaxmatchilardan  biri  Buyuk  Britaniya  sportchisi 
Mayk  Adamsni  mag'lubiyatga  uchratib,  shaxmat  boyicha  jahon  chempioni  degan 
unvonni qoiga kiritdi. 
R.Qosirnjonov  mamlakatimizning  yuksak  mukofoti-Amir  Temur  oiucfii 
bilan taqdirlandi. Milliy kurashimiz boyicha otkazilayotgan xalqaro musobaqalarni 
kuzatganimizda  har  doim  qalbimizni  g'urur  egallaydi.  Shukurki,  bugun  ozbek 
kurashi  ham  jahon  sahnasiga  chiqdi.  Ilk  bor  Xalqaro  maqom  oldi.  Beshta  qit'ada 
Kurash  konfederatsiyalari  tashkil  etilishi  va  faoliyati  yolga  qoyilishi  dunyo  sport 
turlari tarixida misli korilmagan  voqea  boldi. Assotsiatsiyasiga  a'zo davlatlar soni 
73taga yetdi. Shu kunlarda yana 30dan ortiq mamlakatlar XKAga a'zo bolish agini 
bildirganlar.  Bugun  kurash  boyicha  otayotgan  musobaqalarda  sayyoramiz 
r'alarining  qariyb  barchasidan  eng  kuchli  polvonlar  qatnashmoqda.  uxlislarni 
xamisha  xayajonga  soluvchi  5zbek  kurashi  tezlik  bilan  nmalashib  bormoqda. 
Afrikada  b5lib  Qtgan  Olimpiada  oyinlarida  kin  kurash  boyicha  Artur  Taymazov 
oltin  medal,  Magamet  ragimov  kumush  medal,  grek-rim  kurashi  boyicha 
Aleksandr 
aktorashvili 
oltin 
medallarni 
qoiga 
kiritdilar. 
Ushbu  Olimpiya  oyinlarida  hamyurtlarimiz  Otkirbek  aydarov  va  Baxodir 
Sultonovlar  boks  boyicha  bronza  medallari  >hibi  boldilar.  Orta  Osiyo,  xususan, 
Ozbekiston  hududida  qadimdan  >shlab  ilm-fanning  hamma  sohasi  rivojlangan. 
Respublikamizda  zbekiston  Respublikasi  fanlar  akademiyasi,  Bank-moliya 
cademiyasi,  Davlat  va  jamiyat  qurilishi  akademiyasi,  Nukus  va  amarqandda 
Ozbekiston  Respublikasi  FAning  bolimlari  ochilgan.  aqat  oliy  va  orta  maxsus 
ta'litn  tizimidagi  oquv  yurtlarida  600dan  rtiq  fan  doktorlari  va  deyarli  6  mingga 
yaqin  fan  nomzodlari  qituvchilik  va  ilmiy  faoliyat  bilan  shug'ullanadilar. 
Ozbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida Oliy ttestatsiya komissiyasi 
tashkil etilishi munosabati bilan FAning lavqei ortdi. 
Ozbekiston  Fanlar  akademiyasi  iste'dodli  olimlarni  taqdirlash laqsadida  Al-
Xorazmiy  va  Zahiriddin  Muhammad  Bobur  nomidagi  Itin  medallarni  ta'sis  etdi. 
tfustaqillikning  dastlabki  yillarida  respublikada  yangi  teatr  jamoalari  ishkil  etildi. 
1991-1994-yillarda  bir  qator  viloyat  markazlarida  yangi  eatrlar  ishga  tushirildi. 
1993-yil avgust oyida Toshkent shahrida ish •oshlagan «Turkiston» saroyi nafaqat 
me'morchilikning  yorqin  tamunasi,  balki  sahna  guruhlari  va  atoqli  artistlarning 
chiqishlari )61adigan dargohga aylandi. 
 Mustaqillik  yillarida  ozbek  adabiyoti,  adabiyotshunoslik  fani  araqqiyotida 
ham yangi sahifalar ochildi. Asarlari zararli, ozlari nillatchi, deb nohaq baholangan 

137 
 
CHolpon,  Otajon  Hoshim,  Vlunawar  Qori  singari  ma'rifatparvarlar  ijodi  xolisona 
organilib, Blaming asarlari chop etildi. 
Mustaqillik sharofati bois motabar Qur'oni Karim va Hadislar chop etildi. Bu 
davr  adabiyotining  bayroqdorlari  Ozbekiston  qahramonlari  Said  Ahmad,  Abdulla 
Oripov,  Erkin  Vohidov,  Ozbekiston  xalq  shoirlari  Muhammad  Yusuf,  Habib 
Sa'dullaevlar  ijodiy  faoliyati  bilan  xalqimiz  faxrlanadi.  Milliy  istiqlol  davridagi 
ozbek  adabiyotshunosligi  oldida  turgan  muhim  vazifalarni  xal  etishda  Ozod 
Sharofiddinov,  Begali  Qosimov,  Xoji  Karimov,  Erkin  Karimov,  Najmiddin 
Komilovlarning  asarlari  alohida  orin  egallaydi.  Respublikamizda  muzeylarga 
bolgan  e'tibor  oshib  bormoqda  «Ozbekiston  xalqlari  tarixi  muzeyi»,  «Temuriylar 
tarixi davlat muzeyi», «Xalq amaliy san'ati muzeyi»ning qayta jihozlanishi buning 
dalolatidir. 
Xozirgi kunda davlat qaramog'idagi muzeylar Sltani tashkil qilib, shulardan 15 tasi 
tarix muzeylari, 23 ta olkashunoslik, 10 ta badiiy san'at koshonasi, 20 ta memorial 
muassasa,  8  ta  adabiyot,  4  ta  tibbiyot  muzeylaridir.  Xulosa  qilganda,  Ozbekiston 
ozining  qisqa  vaqtdagi  mustaqillik  yillari  davomida  iqtisodiy-ijtimoiy  boradagi 
yutuqlari  bilan  bir  qatorda  mafkuraviy-ma'naviy,  madaniy  ishlarga  ham  e'tiborni 
kuchaytirib,  jahonni  rivojlangan  davlatlari  orasida  oz  nufuzi  va  obrosini  yuqori 
kotarmoqda.  Ma'naviy-ma'rifiy  sohada  amalga  oshirilgan  tadbirlar  6z  samarasini 
korsatmoqda. Ma'naviy hayotimizda uyg'onish yuz berdi, odamlarning tafakkuri va 
hayotga  munosabati  ozgardi.  Kishilarimiz  ongida  demokratik  qadriyatlar 
mustahkamlandi,  aholining  faolligi  oshdi,  mamlakatimizning  kelajagiga  ishonchi 
mustahkamlandi. 
Demokratik  islohotlar  natijasida  erishgan  katta  yutug'imiz-bu  umumiy 
xonadanimizda  qaror  topgan  tinchlik  va  barqarorlik,  millatlararo  va  fuqarolararo 
totuvlikdir, odamlarimiz tomonidan bu qadriyatlarning beqiyos ahamiyatini anglab 
etayotganidir.  
  
XX  asr  oxirida  dunyoning  qariyb  ondan  bir  qismida  misli  korilmagan 
hodisalar sodir boldi. Sotsializm deb atalgan totalitar tuzum, kommunistik mafkura 
deb  atalmish  zora  vonlik  va  tazyiqqa  asoslangan  mafkura  tanazzulga  uchradi. 
Sotsialistik  tuzum  emirilishi  bilvosita  butun  davlatlar  taqdiriga  ta'sir  etdi.  Dunyo 
yangilanishi  jarayonida  har  bir  davlat  oz  taraqqiyot  kolami  bilan  jahon 
hamjamiyatidan  munosib  orin  olish  uchun  harakat  boshladi.  Shular  qatori 
Ozbekiston  ham  jahon  hamjamiyatidan  munosib  orin  olish  maqsadida  ozining 
ijtimoiy-siyosiy  yangilanish  dasturini  ishlab  chiqdi.  Ozbekistonning 6z  taraqqiyot 
istiqboli  uchun qulay  jug'rofiy  siyosiy  imkoniyatlarga  ega  ekanligi  ham,  mustaqil 
tashqi  siyosiy  imkoniyatlarga  ega  ekanligi  ham  mustaqil  tashqi  siyosat  yuritish, 
jahon  hamjamiyatidan  munosib  orin  olish  uchun  imkon  berdi.  Ma'lumki,  sobiq 
ittifoq  davrida  Ozbekiston  tashqi  ciesatda  boshqa  davlatlar  bilan  tog'ridan-tog'ri 
aloqa  qilish  imkonidan  mahrum  bolib,  respublikaning  orni  faqat  qog'ozlarda 
federatsiya sub'ekti sifatida belgilangan edi, xolos. 
Istiqlolning 
dastlabki 
kunlaridan 
boshlab 
Ozbekistonda 
xalqaro 
tashkilotlarning  faoliyatini  organish,  xorijiy  davlatlar  bilan  diplomatik,  turistik  va 
iqtisodiy  aloqalarni  yolga  qoyish  va  bu  ishlarda  faoliyat  yuritish  uchun  yuqori 
malakali  milliy  kadrlar  etishtirish  ehtiyoji  kelib  chiqdi.  Ozbekiston  bu  ishlarni 

138 
 
rejali  tarzda  amalga  oshirdi.  Oz  tashqi  siyosatining  asosiy  yolini  belgilab  olgan 
Ozbekiston Respublikasi 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan Konstitutsiyamizning 
17-moddasida  bu  yolni  qonun  bilan  mustahkamladi.  Ozbekiston  Respublikasi 
tashqi  siyosatining  asosiy  ustuvor  tamoyillarini  mamlakatimiz  rahbari  LA. 
Karimov  ozining  asarlari,  ma'ruzalari  va  nutqlarida  nazariy  va  amaliy  jihatdan 
asoslab 
berdi. 
Bu 
tamoyillar 
quyidagilarni 
tashkil 
etadi: 
-  milliy  davlat  manfaatlarini  ustun  qoygan  holda  tashqi  siyosatda  davlatlarning 
suveren tengligini hisobga olish; 
- umumbashariy qadriyatlarni ustun q6ygan holda nizoli majoralarni tinch yol bilan 
hal etish; 
-  tashqi  siyosatdagi  teng  xuquqlilik  va  ozaro  manfaatdorlikni  orna  tishda  boshqa 
mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; 
-  barcha  tinchliksevar  davlatlar  bilan  tashqi  aloqalarni  orna  tishga  intilish; 
xalqaro huquq normalarini tan olgan holda jahon hamjamiyatida xalqaro talablarga 
rioya  qilish;  -  tashqi  siyosatda  kop  tomonlama  aloqalarni  orna  tishda  xalqaro 
tashkilotlar 
doirasida 
aloqalarni 
kengaytirish 
masalalari 
kiritildi. 
Mamlakatimizning  jahon  xalqlari  tinchligi  va  xavfsizligini  mustahkamlashga 
qaratilgan  tinchliksevar  tashqi  siyosati  uning  jahon  miqyosida  mustaqil  davlat 
sifatida  tezda  tan  olinishini  ta'minladi.  Ozbekiston  Respublikasi  ozining  tashqi 
siyosat  yonalishlarini  demokratik  printsiplarga  asoslangan  holda  olib  borar  ekan, 
1991-yil  dekabridan  1992-yil  iyul  oyigacha  bolgan  davr  ichida  respublikani  111 
davlat, hozirgi kunga qadar esa Ozbekiston mustaqilligini 180 dan ortiq davlat tan 
oldi, ularning 100 dan ortig'i bilan diplomatik, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy 
va madaniy aloqalar orna tildi. Toshkentda Turkiya, AQSh, Germaniya, Frantsiya, 
Buyuk  Britaniya,  Xitoy,  Hindiston  va  boshqa  rivojlangan  35  ta  mamlakatlarning 
elchixonalari  ochildi.  Shuningdek  Ozbekistonda  88  ta  xorijiy  mamlakatlar  va 
xalqaro tashkilotlarning 24 ta hukumatlararo va 13 ta nohukumat tashkilotlarining 
vakolatxonalari faoliyat korsatmoqda. Oz navbatida, Ozbekistonning elchixonalari 
dunyodagi  20  dan  ortiq  yirik  davlatlarda  faoliyat  korsatib  kelmoqda. 
Mustaqil  Ozbekiston  tashqi  siyosatining  asosini  ochiq  oydinlik,  teng  xuquqlik, 
demokratik printsiplarga sodiqlik, umuminsoniy qadriyatlarni ulug'lash, respublika 
ijtimoiy  hayotidagi  demokratik  jarayonga  ta'sir  qilish  kabilar  tashkil  etadi  va 
Respublika  tashqi  siyosati  tinchlik  va  xavfsizlik  uchun  umumjahon  e'tirof  etgan 
ochiq 
yakdillik 
talablariga 
asoslanadi. 
1992-yil  2-martda  Ozbekiston  xalqaro  munosabatlarning  tola  xuquqli  sub'ekti 
sifatida  Birlashgan  Millatlar  Tashkilotiga  a'zo  bolib,  dunyo  miqyosida  tan  olindi. 
Bu voqea Respublikaning Mustaqil davlat sifatida xalqaro hamjamiyatda munosib 
orin  olishida  ham  katta  ahamiyatga  ega  boldi.  1993-yil  fevral  oyida  Toshkentda 
BMT  vakolatxonasi  ochildi.  Mamlakatimiz  Prezidenti  LA.  Karimov  BMT  Bosh 
assambleyasining  1993-  yil  sentyabrida  bolgan  48  sessiyasida  qatnashib,  oz 
ma'ruzalarida  Markaziy  Osiyoda  xavfsizlik,  barqarorlik  va  hamkorlik  masalalari 
bdyicha  BMT  ning  Toshkentda  doimiy  ishlovchi  seminarini  chaqirish, 
narkobiznesga  qarshi  kurashni  kuchaytirish,  Orol  muammolarini  hal  etish  va 
boshqa 
masalalar 
boyicha 
bir 
qator 
takliflarni 
ortaga 
qoydi. 
1995-yil  oktyabrida  BMT  ning  50  yillik  yubileyida  va  2000-yil  7-8-  sentyabrda 

139 
 
yangi  ming  yillik sammitida ham ishtirok etib, nutq sozladi. 1995-yil  sentyabrida 
Toshkentda  BMT  ning  Markaziy  Osiyoda  xavfsizlik  va  hamkorlik  masalalariga 
bag'ishlangan  seminar  kengashi  bolib  otdi.  1999-yil  iyul  oyida  Toshkentda  BMT 
boshchiligida  «6+2»  guruhining  uchrashuvi  muhim  xalqaro  voqea  boldi. 
Ozbekistonning  tashqi  siyosatda  mintaqalararo  xavfsizlikni  ta'minlashda  xalqaro 
tashkilotlar  faoliyatidan,  uiarning  dasturlaridan  ham  foydalanishi  istiqbolli 
natijalarni  korsatdi.  Kopgina  mintaqaviy  tashkilotlar,  chunonchi,  NATO,  EKO, 
Islom  konferentsiyasi,  qoshilmaslik  harakati  va  boshqalar  bilan  ham  samarali 
hamkorliklar  yolga qoyildi. 1994-yil iyul oyida Ozbekiston NATOning «Tinchlik 
yolidagi harnkorlik» dasturiga qoshildi. 
1999-yil  aprelda  LA.  Karimov  Shimoliy  Atlantika  Ittifoqi  qoshidagi  «Tinchlik 
yolidagi  hamkorlik»  dasturining  a'zosi  sifatida  NATOning  50  yillik  yubileyi 
tantanalarida  qatnashdi.  NATOning  bosh  kotibi  ^X.Solana  va  AQShning 
NATOdagi  doimiy  vakili  R.  Xanterning  Ozbekistonga  tashriflari  Ozbekiston  va 
mazkur tashkilot ortasidagi tinchlik yolidagi siyosatning hamohang ekanligini ham 
korsatdi. 
Ozbekiston  1992-yil  fevralida  dunyoda  tinchlikni  mustahkamlash,  inson 
huquqlarini  himoya  qilish  boyicha  katta  tadbirlar  amalga  oshirayotgan  nufuzli 
xalqaro  tashkilot-Evropa  xavfsizlik  va  hamkorlik  tashkilotiga  a'zo  bolib  kirdi. 
1995-yil  iyulida  Toshkentda  EXXTning  aloqalar  boyicha  mintaqaviy  byurosi 
ochildi  va  faoliyat  korsatmoqda.  Ushbu  byuroning  tashabbusi  bilan  Toshkentda 
EXXTning  «Inson  huquqlari  boyicha  Milliy  institutlar»,  «Ommaviy  axborot 
vositalari  demakratlashtirish  sharoitida»  mavzusida  bir  qancha  anjumanlar 
otkazildi. 
1999-yil  noyabrida  EXXT  tashkilotiga  a'zo  54  mamlakat  rahbarlarining 
Turkiyaning  Istambul shahrida oliy darajadagi uchrashuvi bolib, mazkur anjuman 
ancha  dolzarb  muammolar,  jumladan,  Evropada  xavfsizlik  va  hamkorlikni 
mustahkamlashning 
asosiy 
tamoyillari 
ishlab 
chiqilgan 
edi. 
Ozbekiston 1985-yilda tuzilgan qoshilmaslik harakati tashkilotiga ham a'zo  boldi. 
Ozbekiston  jahon  iqtisodiyotida  integratsiyalashish  yolidan  borib,  Jahon  banki, 
Xalqaro  Valyuta  fondi,  Xalqaro  moliya  tashkiloti  va  boshqa  moliyaviy-iqtisodiy 
tashkilotlarga  a'zo  bolib  kirdi.  Shu  bilan  birga  Ozbekiston  BMT  doirasidagi 
iqtisoslashgan  muassasalar-Jahon  sog'liqni  saqlash  tashkiloti,  Xalqaro  mehnat 
tashkiloti,  Jahon  intellektual  mulk  tashkiloti,  BMTning  bolalar  fondi,  Xalqaro 
pochta  ittifoqi,  Xalqaro  olimpiada  qomitasi  va  boshqa  tashkilotlar  bilan  ozaro 
aloqalarni  5rna  tdi.  Ularning  vakolatxonalari  respublikamizda  ochildi  va  faoliyat 
korsatmoqda. 
1993-yil  Ozbekiston  YUNESKOga  a'zo  boldi.  183  davlat  a'zo  bolgan 
YUNESKOning  bosh  maqsadi-barcha  xalqlar  kelajagining  umumiyligi  asoslarini 
ishlab  chiqish  va  rivojlantirish,  xozirgi  zamon  muammolarini  yanada  chuqurroq 
organishdan  iborat.  YUNESKO  har  yili  6z  faoliyati  doirasida  jahonda  150-200 
yirik  tadbir  otkazadi.  Mustaqillik  yillari  Respublikada  otkazilgan  barcha 
tadbirlarda  YUNESKO  ishtirok  etdi.  Amir  Temur  tavallud  topgan  kunning  660 
yilligi, Ahmad al-Farg'oniy,  Imom al-Buxoriy, Jaloliddin Manguberdi kabi buyuk 
shaxslaraing  yubiley  tantanalari,  Buxoro  va  '^uva  shaharlarining  2500  yilligi, 

140 
 
«Alpomish»  dostonining  1000  yilligi  kabi  tadbirlar  bevosita  YUNESKO 
xomiyligida otkazildi. 
Ozbekistonning  tashqi  iqtisodiy  aloqalarni  kengaytirishda  respublika  rahbariyati 
chiqargan tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirishni huquqiy jihatdan ta'minlovchi 
qonunlarning ahamiyati katta boldi. «Tashqi iqtisodiy faoliyat» t5g'risida, «Chet el 
investitsiyalari»  tog'risidagi  va  «Xorijiy  investorlar  va  investitsiyalarga  kafolat 
berish»  tog'risidagi,  «Bankrotlar  tog'risida»gi  qonunlar  va  boshqa  me'yoriy 
hujjatlar shular jumlasiga kiradi. 
Ozbekiston  hukumati  jahondagi  nufuzli  davlatlar  Germaniya,  XXR,  Turkiya, 
Yaponiya,  Italiya,  Buyuk  Britaniya  bilan  ozaro  manfaatli  aloqalar  ornatdi. 
Mustaqillikning  dastlabki  kunlaridan  boshlab,  Ozbekistonga  12  milliard  Amerika 
dollari miqdorida xorijiy investitsiyalar jalb qilindi. Ozbekistonga kiritilgan chet el 
kapitali yordamida respublika hududida qayt qilingan qoshma korxonalaming soni 
esa shu kunlargacha 1810 taga etdi. Ozbekistonda oltin qazib oladigan «Zarafshon- 
Nyumont» qoshma korxonasi qurib ishga tushiriidi. 
 alarni 
ornatish 
va 
rivojlantirishga 
qaratilgan. 
1991-2001-yillar Rossiya, Ukraina, Belorus, Moldava, Gruziya, Ozarboyjon, Litva, 
Latviya  va  kabi  Respublikalar  bilan  diplomatik,  iqtisodiy,  madaniy,  ilmiy-
texnikaviy aloqalar ornatildi.  
Ozbekiston  1992-yil  6-fevralda  Turkiya,  Pokiston,  Eron  tomonidan  tuzilgan 
iqtisodiy  hamkovlik  tashkilotiga  a'zo  b6Hb  kirdi  va  1992-yil  Turkiya,  Pokiston, 
Eron,  Turkmaniston,  Qozog'iston  davlat  va  hukumat  rabbarlari  bilan  imzolangan 
«Trans-Osiyo»  temir  yol  aloqasini  tiklash  maqsadida  Tajan-Seraxs-Mashhad 
ySliqurilishi 
haqidagi 
bitimda 
faol 
vshtirok 
etdi. 
1991-2005-yillarda  Ozbekiston  Prezidenti  Turkiya,  Eron,  Pokiston,  Hindiston, 
Saudiya  Arabistoni,  Misrda  boldi.  Bu  davlat  rahbarlari  ham  Ozbekistonda  bolib, 
iqtisodiy, ilraiy texnikaviy  va  ma'daniy aloqalarni ornatdilar. 1992-yil Ozbekiston 
Turkiya,  Eron,  Pokiston  tomonidan  tuzilgan  iqtisodiy  hamkorlik  tashkilotiga 
(EKO) a'zo boldi. EKOning 2000-yil Tehran shahrida bolib otgan sammiti va unda 
imzolangan  xujjatlar  mazkur  davlatlar  Srtasidagi  iqtisodiy  aloqalarni  yanada 
chuqurlashtirishga 
xizmat 
qilmoqda. 
Ozbekiston  Xitoy,  Janubiy  Koreya,  Yaponiya,  Malaziya,  Indoneziya  bilan 
diplomatik iqtisodiy,  madaniy aloqalarni olib bormoqda. Xitoy  bilan 20 dan ortiq 
shartnoma  imzolanib,  Xitoy  Ozbekistonning  11-76,  11-114  samolyotlarini  harid 
qiladigan  boldi.  Hozir  Ozbekistonda  7  ta  Xitoy-Ozbekiston  qoshma  korxonasi 
faoliyat  korsatmoqda.  Ozbekiston  bilan  Koreya  davlatlari  orasidagi  aloqalar 
alohida  diqqatga  sazovordir.  1992-1996-yillarda  «OzDEU»  avto-Ozbekiston-
Janubiy Koreya q6shma avtomobil zavodi loyihalashtiriUb, ishga tushirildi. 1996-
yildan «Damas», «Tiko», «Neksiya» rusumli avtomobillar ishlab chiqarildi. 2001-
yildan  boshlab  yangi  turdagi  «Matiz»  avtomoshinasi  ishlab  chiqarila  boshlandi. 
2003-yildan esa «Lasetti» avtomobillari ishlab chiqarilishi yolga qoyildi. 2002-yili 
Ozbekiston Rossiya, Xitoy, Qozog'iston, Tojikiston bilan birga Shanxay forumiga 
a'zo  boldi.Shanxay  hamkorlik  tashkilotini  tuzish  tog'risidagi  deklaratsiya  qabul 
qilindi  va  terrorchilik,  ayirmachilik  va  ekstremizmga  qarshi  kurash  borasidagi 
Shanxay kontseptsiyasi imzolandi.  

141