Тузувчилар: т

 
ОҚСИЛЛАР ВА АМИНОКИСЛОТАЛАР 
Биокимё фанининг ўрганиш энг муҳум биополимерлар - оқлилларни 
кўриб чиқишда, уларнинг тузилиши ва организмдаги функцияларни билишдан 
бошланади. 
Оқсиллар таркибида азот тутувчи юқори молекуляр биологик полимерлар 
бўлиб, улар асосан 20 хил аминокислоталардан ташкил топган. Уларнинг 
протеинлар (грекча “protos” – бирламчи, муҳим) деб аталиши ҳам бу группа 
моддалар биринчи даражали биологик
аҳамиятга эга 
эканлигини кўрсатади. 
Ҳаёт жараёнларининг қарийиб барчаси оқсил моддаларга ва уларнинг 
биологик функциясига боғлиқ. 
5 

---

Оқсиллар протеинлар ва протеидларга бўлинади.

Протеин ------------ оддий оқсил 

Протеид ------------ мураккаб оқсил 
Улар барча тирик организмлар, бир ҳужайрали сув ўсимликлари ва 
бактериялар, кўп ҳужайрали ҳайвонлар ҳамда одам организми, тирик 
организмлар билан жонсиз тиабиат чегарасида турувчи вируслар таркибининг 
ажралмас қисмини ташкил қилади. Ҳужайрада юз берадиган ҳар қандай 
кимёвий ўзгаришлар оқсиллар иштирокисиз амалга ошмайди.: бу жараёнларда 
оқсил ёки субстрат, ё фермент ёки булар бир вақтда бирданига иштирок этади. 
Оқсил номи тухум оқидан келиб чиққан содда атама. 
Тухум оқига ўхшаш, таркибида азот тутувчи шу хилдаги моддаларни 
голланд олими Мульдер (1802-1880) мунтазам равишда тадқиқ қилган, ўша 
замоннинг машхур кимёгари Берцелиуснинг (1779 - 1848) таклифига кўра, 
биринчи марта 1838 йили бу моддаларга нисбатан протеин (юнонча – протос – 
биринчи даражали ) номи қўлланилган, ва бу атама уларнинг ҳаёт учун жуда 
муҳим аҳамиятга эга эканлигини ифодалади. 
Оқсиллар хақида XIX  асрнинг иккинчи ярмида ва XX асрнинг биринчи 
чорагида олинган маълумотлар, асосан, гидролиз қилиш йўли билан улар 
таркибига кирадиган аминокислоталарни аниқлаш ва сўнгра оқсил таркибида 
пептид шаклида боғланишини белгилаш билан чегараланади. Оқсиллар кимёси
соҳасидаги бу бошланғич маълумотларни олишда рус олими А.Я.