Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Сиз минбардасиз: 
- нутқингиз тушунарли ва осон қабул қилинмоғи лозим; 
- нутқни дарров бошламанг. ―Сизга эътибор беришга‖ имкон беринг; 
- маълумот ва рақамларни ўқиб беринг; 
- микрофон борлигини унутманг. 
Айрим тавсиялар 
- нутқ маъноли, бурро, дона – дона, таъсирчан бўлишини унутманг; 
- нутқингизда жаргон сўзларни қўлламанг; 
- муҳим фикрларга урғу беринг ва имо – ишорани ўрнида қўлланг. 
 
Нутқ пайтида қуйидагиларни эсда тутинг: 
- ҳаддан ташқари баланд овозда нутқ сўзлаш, тингловчиларга ўз
ҳукмини ўтказаѐтгандек таассуротни қолдиради; 
- ҳаддан ташқари паст овоздаги нутқ унинг қабул қилинишини
пасайтиради
ва акс саволларни бўлишини юзага келтиради; 
- ҳаддан ташқари чўзиб, имиллаб нутқ сўзлаш вақтни чўзяпти, деган
фикрни туғдиради; 
- ҳаддан ташқари тез сўзлаш эса, аудиторияга бўлган ҳурматсизлик деб
қабул қилинади. 
Шуни эсда тутинг: 
Раҳбар айтиши мумкин
 
Раҳбар айтиши мумкин эмас 
Мен ўз фикримни аниқ ва тўла 
айта олмадим 
Сиз мени тушуна олмайсиз 
Мен хатога йўл қўйдим ва уни 
тузатаман 
Бу менинг айбим эмас 
Буни бошқача тушунтиришга 
ҳаракат қиламан 
Юз марталаб сизга такрорлаяпман 
Инсон 
умрини 
охиригача 
ўрганар экан. 
Менинг иш тажрибам шу 
Эҳтимол, бунга биз турлича 
ѐндашар эканмиз 
Сиз ноҳақсиз, мен ўз фикримда 
қоламан 
Раҳбар низо ва келишмовчиликлар ҳолатида ўзини тута билиши зарур. 
Низо ва келишмовчиликлар меҳнат жамоаларидаги энг нохуш ҳолатлардан 
ҳисобланади. Бошқарув жараѐнида низо – бу раҳбар, ишчи ва бошқа 
ходимлар ўртасида муайян масалаларни ҳал қилишда томонларнинг бир– 
бири билан бир ечимга кела олмаганлиги туфайли вужудга келадиган 
вазиятдир. Ташкилотда раҳбарият ва ходим ўртасида юзага келувчи низо 
бутун жамоага эмас, балки ―танланган‖ одамларгагина ѐмон таъсир этиши 
мумкин.

---

143 
Меҳнат жамоасида низоли вазиятлар турли сабабларга кўра вужудга 
келиши мумкин: 
- меҳнатни ташкил қилишдаги камчиликлар; 
- ҳақ тўлаш такомиллаштирилмаганида; 
- ѐмон меҳнат шароитлари; 
- меҳнат ҳақидаги қонун бузилганда; 
- раҳбарликнинг қониқарсиз савияси; 
- ўзаро муносабатлар маданиятининг паст савиясидалиги.
 
Низоларнинг тўрт хил тури кўпроқ учрайди: 
- ички шахсий низо 
- шахслараро низо 
- шахс ва гуруҳ ўртасидаги низо 
- гуруҳлараро низо
Адолатли раҳбар низони бартараф этиш учун нима қилиши керак? 
Низони бартараф этишда раҳбар ўз хулқи, маданиятига таяниб 
қуйидагича ҳаракат қилмоғи лозим. 
Даставвал: 
- низонинг таъсир қилиш доирасини топинг; 
- низонинг келиб чиқишидаги сабаб ва баҳонани аниқланг; 
- низонинг келиб чиқишида ходимларнинг субъектив баҳоларини
ажратинг; 
- низонинг қандай оқибатларга олиб келишини баҳоланг; 
- низонинг ривожланиш динамикасига баҳо беринг. 
Низони бартараф қилиш жараѐнидаги хатти–ҳаракатлар: 
- мавзудан четлашиш, диққатни бошқа йўналишга қаратиш; 
- муросага келиш, ҳеч бўлмаса жорий келишувга эришиш; 
- Низони музлатиш, сақлаб қолиш; 
- Ишонтириш. Ҳокимлик позициясида эмас, балки тенг ҳуқуқлик
асосида ечимни топиш. 
Эсда тутинг: 
- низо доирасини кенгайтирманг; 
- муросага келувчи позитив қарорлар таклиф қилинг; 
- чўрт кесар, қатъилик шаклларини қўлламанг. 
- шикоятлар сонини камайтиринг 
- иккинчи даражали томонларга эътибор берманг 
- томонлар гапларини бўлманг, уларни бир–бирлари тан
олишларига эришинг 
- мавзуга умумий қарашларни ҳосил қилишга ҳаракат қилинг 

---

144 
Низоли ҳолатларни олдини олиш ва ундан муваффақиятли чиқишнинг 
энг ишончли воситаси – бу ҳар бир касбга хос хулқ, муомала маданиятининг 
шаклланиб, сайқалланиб, маҳорат даражасига етказилганидир. 
Зиддиятларнинг босқичлари. Зиддиятлар ўзига хос хусусиятларга эга 
бўлса-да, умумий ўтиш босқичларига эга: 
1-босқич - қарама-қарши манфаатлар, қадриятлар ва меъѐрларнинг 
салоҳиятли шаклланиши; 
2-босқич - потенциал зиддиятлардан реал ҳолатга ўтиш; 
3-босқич - зиддиятли хатти-ҳаракатлар; 
4-босқич - зиддиятнинг хал бўлиши. 
Зиддият тузилмаси. Ҳар бир зиддият аниқ тузилмага эга. Ҳар қандай 
зиддиятда унинг объекти мавжуд бўлиб, у ташкилий ѐки технологик ҳамда 
меҳнат ҳақини тўлаш, томонларнинг шахсий ѐки ишбилармонлик хусусияти 
билан боғлиқ. Зиддиятнинг кейинги элементи мақсади, иштирокчиларнинг 
субъектив мотивлари, уларнинг моддий, маънавий қарашлари билан боғлиқ 
жараѐн ҳисобланади. Шунингдек, зиддият оппонентлар, аниқ шахслар 
мавжудлигини ҳам эътироф этади. Шу билан бирга, зиддиятда баҳона ва асл 
сабабни ажрата олиш ниҳоятда муҳим. 
Раҳбар-амалиѐтчи ҳар доим шуни эсдан чиқармаслиги лозимки, 
зиддиятнинг мазкур элементлари мавжуд экан, уларни бартараф этиш 
мушкул. Зиддиятни куч ишлатиш ѐки муросага келтиришга ҳаракат, бошқа 
инсонларни мазкур жараѐнга қўшилиши зиддиятни янада кескинлаштириб, 
вазиятни мураккаблаштиради. Демак, зиддиятнинг ҳеч бўлмаганда бир 
унсурини йўқотишга эришиш лозим.
Мутахассислар томонидан инсонларнинг зиддиятли вазиятлардаги 
хатти-ҳаракатлари, ҳал этиш йўллари ишлаб чиқилган. Авваламбор, 
инсоннинг муомала жараѐнидаги зиддиятли вазиятини олиб қарайлик. 
Юқоридаги бўлимларда айтганимиздек, инсонларнинг ўзаро муносабатидаги 
муомала жараѐни уч амални тақозо этади. Булар - идрок этиш, ҳиссиѐтлар, 
ахборот алмашинувчи.