Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

бартараф бўлур, - деб ѐзади Анбар Отин. – Чунончи: кечани ўтдик, кундузи 
қаттиқ шамол туриб, чанг тўзон ўлуб, қаро булут ҳавони қоплаб, бир неча 
соат қоронғу зулмат бўлур. Бу зулмат ҳам бот фурсатда ўтуб, ѐруғлик 
келур... Зулм ғалаба қилиб, бир мамлакатни босиб турса, бу зулмни офтоб ва 
тонг равшанлиғи бартараф этолмас.. ‖
3
 
Кўриб турибмизки, бу ўринда Анбар Отин бутунлай ҳақ: уни фақат 
ижтимоий-ахлоқий ҳодиса тарихида, инсоният жамияти тараққиѐтида энг 
муҳим ўрин эгаллаб келаѐтган ахлоқий куч мағлуб этиши мумкин:―бундоғ 
зулматни адолат кучи енгар.‖
4
 
Бундай зулмга асосланган жамиятни, зулмат ҳукмронлигини юқорида 
айтганимиздек, одамлар, ўз шахсий манфаати йўлида ҳеч нарсадан 
қайтмайдиган, чексиз чегараланмаган якка ҳокимлик истагида оддий 
инсонлар қадрини чумолича билмайдиган ѐвуз, бешафқат ва ахлоқсиз 
одамлар - золимлар ўрнатадилар: ―Адолат кучиға чидаѐлмағон зулмат аксар 
1
Дилшод, Анбар отин. Ўзбек шоиралари баѐзи.- Т.: ―Фан‖, 1994 -Б111. 
2
.Ўша манба -Б121. 
3
Ўша манба.-Б166. 
4
Ўша манба. - Б166. 

---

36 
мажозий ҳоким ва золимлар тарафидин жорий қилинур.‖
1
 
Анбар Отин ижтимоий адолат муаммосини қаламга олар экан, ўша давр 
учун (баъзи қитъалар ва мамлакатларда ҳозирги кунда ҳам) муҳим бўлган 
анъанавий ―одил подшо‖ масаласига тўхталиб ўтади. Анбар Отин анъанавий 
ѐндашувни инкор этади, масалага ҳақиқий жадидча – янгича нуқтаи назардан 
қарайди. У подшолик бошқарувини қоралайди, давлатнинг яккаҳоким 
иродасига бўйсундирилиши, бир шахс қўлида чекланмаган ҳокимиятнинг 
жамланиши сингари ҳолатлардан бутунлай кечиш кераклигини таъкидлайди. 
Файласуф шоиранинг фикрига кўра, ҳар қандай якка ҳокимлик жамиятни ҳам 
сиѐсий–иқтисодий, ҳам ижтимоий-маънавий инқирозга олиб келиши 
муқаррар Шу боис у одил подшоҳ ғоясини илгари сурган кечмишдаги 
олимларни танқид қилади, уларнинг фикрлари замонавий ижтимоий ва 
ахлоқий талабларга жавоб бермаслигига қатъи ишонч билан қарайди: 
―Баъзи ҳукамолар адолатни подшоҳларға вобаста қилурлар ва баъзи 
подшоҳни одил подшоҳ деб таъриф қилурлар. Агар подшоҳ одил бўлмоғи 
мумкин эрса, ушбу ўрус подшоҳ одил бўлур эрди... Маълумдурки, подшоҳ 
бўлған шахс одил бўлмас ва адлни уҳдасидан чиқмас‖
2
Демак, ―адлнинг 
уҳдасидан чиқмаслик‖- мамлакатда адолатни барқарор этмаслик ана шу 
подшоҳлик тузумининг табиатига хос, ҳукмронлик учун қонуний ҳодиса. 
Унда бир шахснинг хоҳиш-истаклари, - улар оқилонами, ахмоқонами - ҳамма 
учун мажбурий бажарилиши керак, бошқа одамларнинг ҳоҳиш-истаклари эса 
қанчалик оқилона бўлмасин, яккаҳоким истамаса, улар инобатга олинмайди. 
Ана шу бир кимсанинг ўз чекланмаган ҳокимиятига асосланган зўравонлиги 
ижтимоий зулмни келтириб чиқаради, барча сиѐсий-ижтимоий зулмат-
қатағонлар, таъқиблар, қувғинлар, ҳаммаси яккаҳокимлик вужудга келтирган 
зулмнинг воқе бўлишидир. Бу тўғрисида Анбар Отин шундай деб ѐзади: 
―Золим ақл зойиллиғидин бехабар ўзини ложарам ақлли ва доно 
ҳисоблаб, ҳар иш андишасиға келса ўшал ишни ниҳоят маъқул ва мақбул ва 
ҳалойиқ учун вожиб билур ва ул режани жорий айлар, бовужуди тоқат 
фармодур ижросиға фармон берур. Ўшал фармон қилғон машаққати эл 
бошиға зулмдурки, ул зулм соясини зулмат дейилур.‖
3
 
Демак, зулмат зулмнинг сояси, адолат қуѐшини тўсиб турувчи, 
мамлакатни, миллатни зиѐдан бебаҳра этувчи, уни қоронғуликка маҳкум 
қилувчи ижтимоий–ахлоқий иллат, яккаҳокимлик бор жойда адолатнинг 
тантана қилиши ҳеч бир мантиққа тўғри келмайдиган ҳол: ―шоҳға ва анинг