O‘zbekiston respublikasi fanlar akademiyasi

BI-тизимларини жорийлаштириш омиллари. Ахборот жамланмасининг 
етарли информатив кўринишга келиши маълумотларни таҳлил қилишнинг 
автоматлашган интеллектуал тизимни ишлаб чиқишни талаб қилади. Бундай 
тизимни тўғри шакллантириш ва жорий этиш мукаммал таҳлил қилиш 
механизмига эга бўлишини таъминлайди. 
1-расм. Таҳлил қилиш воситаларини жорийлаштириш
Ташкил этилаётган корпоратив ахборот тизимлари, миллий ахборот 
тизимлари ва миллий интернет сегментининг ривожланиши республикамиздаги 
ижтимоий-иқтисодий соҳаларига катта массивли маълумотларни таҳлил қилишга 
йўналтирилган тизимларни жорий этишни талаб этмоқда. Бу 1-расмда 
келтирилган схема орқали амалга оширилса мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки 
маълумотларни таҳлил қилишга йўналтирилган тизимлар интеллектуал 
моделларни ўзида мужассамлаштирган бўлади. Дастлаб маълумотлар турли 
кесимлар учун тайёрланиб олинади, сўнгра ишлов бериш учун модел танланади. 
Моделнинг маълумотлар билан ишлаши баҳоланади ва қарор қабул қилувчи шахс 
талабларига кўра таҳлил амалга оширилади. Шундан сўнг олинган натижалар 
баҳолари асосида моделнинг самарадорлиги ҳисобланади. Бундан ташқари 
умумий иш сифатини ошириш мақсадида моделга қўшимча янги таъсир этувчи 
омиллар киритилади. Шу тариқа бизнес жараён таҳлили амалга оширилади. 
Танланган моделга асосланган корхона ёки муассасанинг замонавий BI-
тизимлари 2-расмдагидек амалга ошириш мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки 

---

41 
бундай шакллантирилган тизим таҳлил ядросининг бевосита маълумотларга 
ишлов бериш қисми билан сўров-натижа кўринишдаги алмашинув блогига эга 
эканлиги ва ишлов бериш натижаларидан маълум қоидалар асосида 
визуаллаштирилган кўринишни ҳосил қилиш имкониятининг мавжудлиги билан 
устун ҳисобланади. Бунда маълумотлар базаси билан мувофиқлаштириш блоги 
таҳлил натижаларини ҳосил қилиш учун кирувчи маълумотларни узатиш ва 
ишлов берилган маълумотларни акс эттириш учун зарурий кесимга келтириш 
амалини бажаради. 
2-расм. Корхона ёки муассасанинг корпоратив ахборот-таҳлил (BI) тизими 
архитектураси 
Ҳозирги кунда Республикамиз таълим тизимида ҳам ахборот-
коммуникация технологиялари кенг қўлланиб келаётган соҳалардан биридир. 
Республикамиз “Электрон таълим” тизимини ишлаб чиқиш борасида бир қатор 
ишлар амалга оширилган ва ошириб келинмоқда. Жумладан, таълим соҳасини 
қамраб олиши назарда тутилган мазкур тизимнинг таркибий қисмларидан 
ҳисобланган “Таълим” ахборот тизимлари мажмуасини яратиш лойиҳаси. Мазкур 
лойиҳа ўзида ҳозирги тақсимланиш бўйича мактабгача таълим, халқ таълими, 
ўрта махсус ҳамда олий таълим қисмларини ўз ичига олади. Мактабгача таълим 
тизими такомиллаштиришдан сўнг, у янги ташкил этилган соҳа ва ушбу лойиҳада 
бошланғич бўғин ҳисобланади ва бу босқичидан барча ёш авлод ўтиши шарт. 
Ҳар-бир таълим босқичи ўзига хос бўлган муҳитдан иборат бўлиб, муҳит эса ўз 
навбатида жараён моҳиятини ҳамда ушбу моҳиятдан келиб чиққан ҳолда жараён 
мазмунини акс эттиради. Мазмун ташкилий, йўналтирилган ва ёрдамчи каби 
қисмлардан ташкил топган. Айнан бу уч қисм маълумот турини белгилаб беради. 
Жараённи ўрганиш мазмунга мос кесимларда таҳлил қилишни амалга талаб этади. 
Таҳлил аниқлиги ва унинг етарли даражада информатив бўлиши бошқарув 
Таҳлил ядроси 
Таҳлил натижаларини 
график
ифодаси 
(визуаллаштириш
) 
Бош меню 
Фойдаланувчи интерфейси 
МБ билан 
мувофиқлаштириш 
блоки 
Ҳисобот 
маълумотлар
и 
Таҳлил 
натижалари 
Таҳлил 
моел ва 
усуллари 
ББ 
(моделни 
танлаш 
қоидалар 
базаси) 
МБ 
(Корпоратив база) 
Маълумотларга ишлов бериш тизими 
танланма
ёзув 
Ҳис
об
ла
ш
на
тижал
ари
сўров
ла
р 
Қ
оид
ала
рн
и 
қўлла
ш
на
тижа

---

42 
масалаларини ечишда зарур ҳисобланган қарор муқобилларини шакллантириш 
имконини беради. Қарор муқобилларининг аниқ ва тушунарли бўлиши эса қарор 
қабул қилувчи шахс фаолияти самарадорлигини оширишга хизмат қилади. 
Шунинг учун таълим соҳасидаги маълумотларини самарали таҳлил қилиш 
механизмини яратиш зарур ва у таълим соҳасидаги бошқарув сифатини 
оширишни таъминлайди. 
Юқоридаги келтирилган маълумотлар асосида таълим тизимига BI-
тизимни қуйидаги умумлашган архитектура кўринишида жорий этиш тавсия 
этилади. 
3-расм. Таълимга йўналтирилган маълумотларни таҳлил қилиш BI-тизимининг
умумлашган архитектураси 
Таълимга йўналтирилган таҳлил қилиш тизими дастлабки маълумотларни 
интеграцияловчи тизим орқали корпоратив тизимларидан олади ва бу 
маълумотлар учун таклиф этиладиган BI-тизимининг йўналтирилган таҳлил 
қилиш моделлари блоги ёрдамида таҳлил модели танланади ҳамда ҳосил 
қилинадиган предмет соҳа мутахассислари маълумотлар кейси (витринаси) 
ёрдамида шакллантирилувчи билимларга таяниб турли кесимларда таҳлилни 
амалга оширади. Бундай архитектуранинг соҳага қўлланилиши мавжуд ахборот-
аналитикаси самарадорлигини бир неча баробарга ошириш имконини мавжуд. 
Хулоса. Маълумотларни таҳлил қилишнинг интеллектуал тизимини қуриш 
ёндашувлари таҳлили асосида корхона ёки муассасанинг корпоратив ахборот-
таҳлил тизими ва таълимга йўналтирилган маълумотларни таҳлил қилиш BI-
тизими архитектураси ҳамда модели таклиф этилди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 
1. Magic Quadrant for Business Intelligence and Analytics Platforms // 
http://www.gartner. 
com/technology/reprints.do?id=1–
1R2GHY1&ct=140224&st=sg 4. Analyzing Gartner’s 2014 

---

43 
2. Agarwal R., Dhar V., Editorial—big data, data science, and analytics: The 
opportunity and challenge for IS research, Information Systems Research, 25 
(2014) 443-448. 
3. Rina Fitri ana, Eri ya tno, Taufik Dj atna Progress in Business Intelligence 
System research: A literature Review// International Journal of Basic & Applied 
Sciences IJBAS-IJENS Vol: 11 No: 03, 2011 
4. Бр ускин С.Н. Системы поддержки принятия решений в корпоративном
планировании с использованием информационной бизнес-аналитики:
практика и перспективы// Современные информационные технологии и 
ИТ-образование. Т. 1 (№ 11), МГУ им. М.В. Ломоносова – М., 2015 г. – 
с.593-598.
5. Бр ускин С .Н., Кит ова О.В. Информационная бизнес-аналитика в задачах 
корпоративного управления: подходы и инструменты//Международная
научная конференция «Ломоносовские чтения-2016. Экономическая
наука и развитие университетских научных школ» - Сборник статей /
Под ред. А.А. Аузана, В.В. Герасименко – М.: Экономический факультет 
МГУ имени М.В.Ломоносова, 2016. – с.1349-1358. 
6. Nadine 
Côrte-Real, Pedro 
R uivo, Tiago 
Olivei ra 
and Al eš
Popovič, Unlocking the drivers of big data analytics value in firms, Journal of 
Business Research, 10.1016/j.jbusres, 2018. 
7. Bo yka Sim eonova , Transactive memory systems and Web 2.0 in knowledge 
sharing: A conceptual model based on activity theory and critical 
realism, Information Systems Journal, 28, 4, (592-611), (2017). 
8. Mihael a Muntean, Ana -R amona Bologa, R azvan Bologa, Alexandra
Florea Business Intelligence Systems in Support of University Strategy 
//https://www.researchgate.net 
9. Amir 
Ashrafi, Ahad 
Zare 
Ravasan, Pet er 
Trkman 
an d Sam ira 
Afs hari, The role of business analytics capabilities in bolstering firms’ agility 
and 
performance, International 
Journal 
of 
Information 
Management, 10.1016/j.ijinfomgt.2018.12.005, 47, (1-15) 
10. Yichuan Wang, LeeAnn Kung, Willi am Yu C hung W ang and Cas e y G. 
Cegi els ki, An integrated big data analytics-enabled transformation model: 
Application to health care, Information & Management, 55, 1, (64), (2018). 
Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги 11.04.2019й. 
Тошкент ахборот технологиялари қабул қилинган 
университети
Халқ таълими соҳасида ахборот- 
коммуникация технологияларини 
ривожлантириш маркази 
Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги
Тошкент ахборот технологиялари
университети ҳузуридаги ахборот- 
коммуникация технологиялари 
илмий-инновацион маркази 

---

44 
УЎК 004.93