7 –Маъруза. Toklarning magnit ta’siri. Magnit maydon kuchlanganligi. Bio-savar-laplas qonuni


 Elektromagnit induksiya hodisasi



Download 0,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/4
Sana31.12.2021
Hajmi0,53 Mb.
#246389
1   2   3   4
Bog'liq
aeapncRi7dsPElDnuBDIWgUzajVOeB N

7.5. Elektromagnit induksiya hodisasi 

Elektromagnit  induksiya  hodisasini  1831  yili  Faradey  kashf  etgan.  Bu  hodisa  quyydag’idan 

iborat:  har  qanday  berk  o’tkazgich  konturi  bilan  chegaralangan  yuz  orqali  o’tayotgan  magnit 

80-rasm 



induksiya oqimi o’zgargan vaqtda shu konturda elektr toki paydo bo’ladi. Bu tok induksion tok 

deyiladi. 

Elektromagnit  induksiya  hodisasini  quyidagi  tajribalarda  kuzatish  mumkin.  Bu  tajribalarga 

Faradey tajribalari deyiladi. 

1)  G    galvanometrga      ulangan  A  solenoidning      (81-rasm)  bir  uchiga  o’zgarmas  magnitni 

yaqinlashtiramiz.  Bunda  solenoidda  elektr  tok  paydo  bo’ladi.      Elektr  tok  paydo    bo’lganini  G 

galvanometr  strelkasining  og’ishi  ko’rsatadi.  Magnit  harakatdan  to’xtashi  bilan  tok  yo’qoladi. 

Agar biz magnitni solenoiddan uzoqlashtira borsak, solenoidda bundan 

avvalgi tokka teskari yo’nalgan tok paydo bo’ladi. Magnitni harakatsiz 

qoldirib,  solenoidni  harakatlantirganda  ham  xuddi  shunday  hodisa  yuz 

beradi.  Nihoyat,  magnit  o’rniga  o’zgarmas  tok  oqayotgan  ikkinchi 

solenoidni olish mumkin; bu solenoid harakatlantirlgan vaqtda birinchi 

solenoidda tok   paydo   bo’ladi.  

2)  ikkita qo’zg’almas A va C solenoid olamiz (82-rasm). A solenoid 

G  galvanometrga,  C  solenoid  esa  B  galvanik  elementi  va  K  kaliti  bor 

zanjirga  ulangan  bo’lsin.  C  solenoidni  K  kalit  vositasida  B  tok  manbaiga  ulasak,  A  solenoidda 

qisqa  muddatli  tok  paydo  bo’ladi.  Tok  paydo  bo’lganini  G  galvanometr  strelkasining  og’ishi 

ko’rsatadi. C solenoiddan o’zgarmas tokning bundan keyingi  o’tib  turishida A solenoidda tok 

bo’lmaydi.  C  solenoiddagi  tokni  uzish  paytida    yana  A  solenoidda  avvalgi  tokka  teskari 

yo’nalgan qisqa muddatli tok hosil bo’ladi.  

Shu tajribalarnimg natijalarini tahlil qilib chiqaylik. Tajribalarniig 

birinchisida  shu  narsa  xarakterliki,  A  solenoidda  tok  magnit  unga 

yaqinlashayotgan  yoki  undan  uzoqlashayotgan  paytdagina,  ya’ni 

solenoid  yaqinida  magnit  maydon  o’zgargan  vaqtda  yoki 

solenoidning o’zi magnitning bir jinsli bo’lmagan magnit maydonida 

ko’chgan vaqtda paydo  bo’ladi, xolos. 

Magnitning  solenoidga  nisbatan  harakati  yoki  solenoidning 

magnitga  nisbatan  harakati  to’xtashi  bilan  solenoid  yaqinidagi 

magnit maydon o’zgarmas bo’lib qoladi va solenoiddan tok o’tmay qoladi. Ikkinchi tajribadagi 

hodisa  ham  birinchidagiga  o’xshashdir,  bunda  o’zgaruvchan  magnit  maydonni  C  solenoidda 

paydo  bo’layotgan  yoki  yo’qolayotgan  tok  hosil  qiladi.  Ikkala  .holda.ham  o’tkazgich  konturi 

yaqinida magnit maydonning kattaligi o’zgaradi,  demak, kontur bilan chegaralangan sirt orqali 

o’tuvchi magnit induksaya oqami ham o’zgaradi. Induksion tok paydo bo’lishining asosiy sababi 

magnit  induksiya  oqiminang  o’zgarishi  ekanligi  quyidagidan  kelib  chiqadi:  bir  jinsli  magnit 

maydonda  berk  o’tkazgich  konturini  aylantirgan  vaqtda  ham  induksion  tok  paydo  bo’ladi.  Bu 

holda  o’tkazgich  atrofida  magnit  maydon  induksiyasining  miqdori  o’zgarmasdan,  faqat  uning 

kontur  orqali  o’tuvchi  oqimigina  o’zgaradi.  Berk  konturni  bir  jinsli  magnit  maydonda 

ilgarilanma harakatlantirganda kontur orqali o’tuvchi induksiya oqimi o’zgarmaydi va induksion 

tok  hosil  bo’lmaydi.  Shunday  qilib,  berk  o’tkazgich    konturi  bilan  chegaralangan  yuz  orqali 

o’tadigan induksiya oqimi o’zgarganda, shu konturda induksion tok paydo bo’ladi. 

Induksion tokning elektr yurituvchi kuchi (EYuK) quyidagi formula bilan aniqlanadi: 

     


  

  

                                                                (65) 



ya’ni  magnit  oqimining  vaqt  bo’yicha  o’zgarishi  induksiya  (EYuK)  ga  teng.  Bunga 

elektromagnit  induksiyaning  asosiy  qonuni  deyiladi.  Bu  formuladagi  (-)  ishorasi  induksion 

tokning yo’nalishini ko’rsatadi.  

Peterburg  universitetining  professori  E.  X.  Lens  o’tkazilgan  tajribalarning  matijalarini 

umumlashtirib,  1833  yili  quyidagi  qoidani  topdi:  induksion  tokning  magnit  oqimi  shu  tokni 

yuzaga keltirayotgan magnit oqimiga qarama-qarshi yo’nalgan. 




Download 0,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish