Fiziologiyasi va gigiyenasi

Asab  tizimining  umumiy  tuziiish  rejasi.  Asab  tizimi  funksio­
nal holati  va tuzilishiga qarab periferik va markaziy  asab tizimlari- 
ga  farqlanadi.  Markaziy  asab  tizimi  bosh  va  orqa  miyalardan tash­
kil  topgan.  Bosh  miya,  miya  qutisi  ichida joylashgan  bo'lsa,  orqa 
miya esa umurtqa pog'onasi  kanalida joylashgan. Bosh va orqa mi- 
yalar  ko'ndalangiga kesilganda  ancha  qoramtir rang k o 'k  moddasi 
va ancha yorug'  oqim tir rang -  oq moddalari  ko'rinib turadi.  K o‘k 
moddasi  nerv  hujayralarining  tanalari  bilan  hosil  b o ig a n   bo Isa, 
oq  moddasi  miyelin  p o 'stlo g 'i  bilan  qoplangan  nerv  tolalarining 
yig'ilishidan  hosil  bo'ladi.
Asab tizim ining periferik qismi bosh va orqa miyadan tashqariga 
chiqib  gavdaning  turli  a'zolariga  yo'nalgan  nerv  tolalari  bog'idan 
iborat  bo'ladi.  Ularga nerv tugunlari  yoki  gangliyalar bosh va orqa 
miyadan tashqaridagi nerv hujayralarining b o g la ri ham kiradi.
Asab  tizimi  yaxlit  holatda  faoliyat  ko'rsatadigan  neyronlar  -  
asab  tizimining  funksional  va  tuziiish  birligi  hisoblanadi.  Neyron
-   u  murakkab  tuzilishga  ega  yuqori  darajada  tabaqalashgan  asab 
hujayrasi  b o iib ,  qo'zg 'alish n i  qabul  qiladi,  qayta  ishlab  ularni 
gavdaning  turli  a ’zolariga  o'tkazadi.  N eyronlar  funksiyasining 
murakkabligi  uning tuziiish xususiyatlari bilan ta'm inlanadi.  Unda 
tana,  bitta  uzun  kam  tarmoqlanuvchi  o'sim ta  akson  va  bir  necha 
katta  tarm oqlanuvchi  o'sim talar  -   deadritlarga  farqlanadi.
Akson  o'zining  bir  necha  santimetrdan  1-1,5  m  gacha  b o ig a n  
uzunligi  bilan ajralib turadi. Aksonning oxirgi uchi  katta miqdorda­
gi  o'sim talarga shoxlanadi  va qaysiki  bitta akson yuzlab hujayralar 
bilan  bog'lanishi  mumkin.
Dendritlar -   kalta,  kuchli  shoxlanuvchi  o'sim talardir.  Bitta  hu- 
jayrada  1  dan  1000 tagacha dendritlar mavjud. Asab tizimining turli 
qismlarida  neyronlarning  tanasi  turli  o lch am lard a  b o ia d i  (uning 
diametri  4  dan  130  mk gacha) va shakli  ham har xil  (vulduzsimon, 
doirasimon.  ko'pburchakli)  b o iish i  mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4-
у
asm.