Fiziologiyasi va gigiyenasi

Hujayralarning  tuzilishi.  Hujayralarning  ayrim  tuzilm ala- 
rining  funksional  aham iyati.  Har  bir  hujayra  p o ‘stloq  (hujayra 
membranasi).  sitoplazma  va  yadroga  ega.
Sitoplazm a  -  hujayra  sitoplazmasi.  odatda,  yarim  suy uqlik  ho- 
lidagi muhit b o ‘lib elektron mikroskop ostida mayda donador hosi- 
lalari  shaklida  bo'ladi  va  unda  hujayraning  barcha  organoidlari 
ko'rinib  turadi.
Universal  organoidlarga  mitoxondriylar,  Golji  apparati,  endo- 
plazm atik  to i',  ribosomalar,  lizosomalar,  hujayra  markazi  kiradi.
Maxsus  ahamiyatga  ega  b o ig a n   organoidlarga,  muskul  hu- 
jayralarining  qisqaruvchi  elementlari  -   miofibrillalar.  asab  hu- 
javralarining  neyrofibrillalar.  harakat  organoidlari  kiprikchalar  va 
xivchinlar  kiradi.  Sut  emizuvchi  hayvonlar  va  odamlarning  nafas
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

olish  va  chiqarishida  ishtirok  etuvchi  epiteliyalarning  hujayralari 
kiprikchalar  bilan ta'm inlangan.  Erkaklar jinsiy  hujayralari -  sper- 
m atozoidlar  xivchinlar  vordamida  harakatlanadilar.
Yadro.  Yadro har qanday hujayraning  bo'linishiga qodir bo'lgan 
zaruriy qismi hisoblanadi.
Yadroning  shakli  deyarli  har  doim  hujayra  shaklida  b o ia d i. 
Yadro  sitoplazmadan  ichki  va  tashqi  yadro  membranasidan  iborat 
b o ‘lgan  po'stloq  bilan  chegaralanib  turadi.  Yadroning  p o 's tlo g i 
oqsil  molekulalari,  nukleotidlar,  am inokislotalar  juda  yengil  o 'ta  
oladigan  va  shu  y o i  bilan  sitoplazma  bilan  yadro  orasidagi  faol 
moddalar almashinuvini  ta'm inlaydigan,  faqat mikroskop ostidagi- 
na  ko'rinadigan  o ich am d ag i  teshikchalarga  ega.
Yadroning  ichki  qismi yadro  shirasi  bilan t o i a  b o iib , unda xro- 
mosomalar va yadrochalar (bitta yoki  ikkita) joylashgan.
Elektron  mikroskop  yordamida  hujayra  membranasi  uch 
qatlamdan  iborat ekanligi  aniqlandi.  Tashqi va ichki  qatlam  bir qa­
tor joylashgan oqsil molekulalaridan tashkil topgan b o isa , o'rtada- 
gi  qatlam  ikki  qatorda joylashgan  lipidlar  molekulalaridan  tashkil 
topgan.  M embrananing  oqsil  va lipidlari  o ‘ziga xos  oqsil  -  lipoidli 
komplekslar  hosil  qiladi.
M embrana  orqali  hujayra  ichiga  suv,  aminokislotalar,  glukoza, 
mineralli  va  boshqa  moddalar  tushib,  ular  hujayraning  moddalar 
almashinuvidagi  ishtirokini  ta'm inlaydi.
Suv  molekulalari  membrana  teshiklari  orqali  erkin  o i a   oladi, 
bunday  harakat  ularning  konsentratsiyasidagi  farqi  hisobiga  am al­
ga  oshsa  kerak.  Suvni  shimib  olish  va  uni  ajratish  uchun  hujayra 
energiya  sarflamaydi.
M embrana  orqali  aminokislotalar,  glukoza  va  boshqa  mod­
dalarning  transport  qilinishi  va  maxsus  tashuvchilar  yordamida 
energiya xarajati  hisobiga tanlab o ikazilad i.  Bu  hujayra membran- 
alarning  tanlab  o'tkazish  xususiyati  bilan  bog'liq  b o ig a n   faol ja- 
rayondir.