Fiziologiyasi va gigiyenasi

Bolalarni  harakat  apparatini  rivojlanishida  jismoniy  ma- 
daniyatning  ahamiyati. 
M uskullarning  qu w ati  va  o ic h a m i 
to 'g 'rid a n   to 'g 'ri  mashqlar  va  trinengga  b o g iiq   bo'ladi.  Ish jara- 
yonida muskullarning qon bilan ta'm inlanishi  ortadi,  asab faoliyati 
bilan ularning boshqarilishi  yaxshilanadi,  muskul tolalarining o 's i­
shi  yuz  beradi,  y a'ni  muskullarning  massasi  ortadi.
M uskullar  tizimining  jism oniy  ishga  qobiliyati,  baquvvatliligi 
trinenglar  natijasi  hisoblanadi.
Bolalar va o'sm irlarning harakat faoliyatini ortishi suyak tizimi- 
ni  o'zgarishiga  va  ularning  tanasini  suyak  tizimini  o'zgarishiga 
va  ularning  tanasini jadal  o'sishiga  olib  keladi.  Trenning  ta ’sirida 
suyaklar  ancha  mustahkam  va  yuklamalar  va  sinishlarga  chidamli 
bo'ladi.  Bolalar  va  o'sm irlarning  voshini  hisobga  olib  tashkil  qi­
lingan  jism oniy  mashqlar  va  sport  treningi  qomatning  buzilishini 
oldini  oladi.
Almashinuv  jarayonlarining  kechishiga  va  ichki  a ’zolar  funk- 
siyasini  bajarilishiga  skelet  muskullari  ta'sir  ko'rsatadi.  Nafas 
harakatlarining  ko'krak  muskullari  va  diafragma  bajarsa,  qorin 
pressi  muskullari  qorin  b o 'sh lig 'i  a ’zolarining  normal  faoliyatini, 
qon  aylanishi  va  nafas  olishni  bajarilishida  ishtirok  etadi.
Hozir  hammaga  m a'lum   gipokineziya  -   kam  harakatlanish  -  
sog'liq  uchun  zararlidir.  M e'yoridan  ortiq  semirish,  uning natijasi­
da rivojlanuvchi skeleroz va u bilan b o g iiq  b o ig a n  yurak-tomirlar 
faoliyatining  buzilishi  -   gipokineziya  natijasidir.
M uskullarning  har tom onlam a  faoliyati  organizmning  ish  baja­
rish  qobiliyatini  oshiradi.  bu  paytda  ish  bajarish  uchun  organizm 
kam  miqdorda  energiya  sarflaydi.  Doimiy  ravishda jism oniy  yuk- 
lamalarni  bajarish  nafas  harakatlarining  takomillashgan  mexa- 
nizmini  shakllantiradi.  Nafas  olish  chuqurligi  oshadi,  organizm 
to'qim lari  bilan  kisloroddan  foydalanish  darajasi  ortadi.  Jismoniy 
mashqlar  ta'sirida  o'pkaning  tiriklik  sig'im i  ortadi.  M ashqlar  ja- 
rayonida  qon  tomirlarining  elastikligi  oshadi  va  ularda  qonning 
harakatlanishi  yaxshilanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O 'zining  ish  faoliyati  bo'yicha  odam  kam  harakatchan  b o is a - 
da  sport  bilan  shug'ullanm asa  o i'ta   va  qarilik  yoshlarida  uning 
muskullarining  elastiklik  va  qisqaruvchanlik  xususiyatlari  pasayib 
ketadi.  M uskullar juda  bo'shashib  ketadi.  buning  natijasida  qorin 
pressi  muskullari  ushlab  turuvchi  ichki  a'zolarini  osilib  qolishi 
yuz  beradi  va  m e'd a  ichaklar  tizimining  funksiyasi  buziladi.  Yel­
ka  muskullarining  bo'shashi  natijasida  qad-qomatini  o'zgarishini 
chaqiradi,  asta-sekin  engashib  yurish  rivojlanadi.  harakatlar  koor- 
dinatsiyasi  buziladi.
Jismoniy  mashqlar  sog'lom .  kuchli.  baquvvat  tana  tuzilishi 
bo'yicha to 'g 'ri  va muskullari  garmonik rivojlangan odamni  shakl- 
lanishiga  qulay  samara  beradi.
Hozirgi  davr  uchun xarakterli  bo'lgan  odamlarni jism oniy jih at­
dan  rivojlanishi  uchun  keng  imkoniyatlarni  yarati 1 ishidir.  Jismoniy 
madaniyat  bilan  shug'ullanish  uchun  yosh  chegarasi  yo'q.  Yoshi 
o'tgan   odamlarni  doimiy  ravishda  jism oniy  mashqlarni  bajarishi 
b o 'g'in lard a  tuz  o'tirishiga  qarshilik  qiladi.  ularning  harakatchan- 
ligini  saqlab  qoladi.  muskullar  va  paylarning  bog'lovchi  apparat- 
larini  mustahkamlaydi.  Bunday  hollarda  harakat  bilimlari  yuqori 
darajada  saqlab  qolinadi  va  yoshi  o'tgan  odamlar  o 'z   harakatiga 
ishonchini  yo'qotm avdi.
M ashqlar  odam  harakat  apparatlarining  takomillashtiruvchi  sa- 
marali  vositasi  hisoblanadi.  M ashqlar ta'sirida odamlarning  barcha 
shakldagi  harakat faoliyatlarini  takomiilanishi  va turg'unligi  shakl- 
lanadi.
M ashqlarning fiziologik  mohiyati  dinamik  steriotiplarning hosil 
bo'lishiga  olib  keladi.  M ashqlarning  bajarishni  dastlabki  davrida 
bosh  m iya  katta  varimsharlari  p o 'stlo g ’i  bo'ylab  qo'zg'alishning 
keng tarqalishi  kuzatiladi.  Katta  miqdordagi  muskullar faoliyat ho- 
latiga tortiladi,  o'quvchilarning  harakati  noaniq.  bo’sh va  ishonch- 
siz  bo'ladi.  Bu  paytda  ushbu  harakat  aktiga  aloqasi  bo'lm agan 
ko'plab  muskullar qisqaradi.  Buning  natijasida tormozlanish  rivoj­
lanadi,  muskullarning  ish  bajarish  qobiliyati  pasayadi.
Sport  bilan  shug'ullanuvchi  odamlarda  yurak  muskullarining
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qisqarish  soni  kamayadi,  lekin  sistolik  va  minutlik  qon  haydash 
hajmi  ortadi.  Sport  bilan  shug'ullanm agan  odam larda  esa  yurak­
ning  daqiqalik  hajmi  uncha jiddiy  bo'lm agan  sistolik  hajmini  or- 
tishi  va  yurak  faoliyatining jiddiy  tezlashishi  hisobiga  yuz  beradi.