Тошкент-2021 3 Январь 2021 7-қисм Тошкент январь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Январь 2021 7-қисм
Тошкент
Til ta’limida doimo fonetika bo‘limi grafika bo‘limi bilan uzviy bog‘liqligi uchun yonma-
yon o‘rganiladi. “Tovush va harf” mavzusini o‘tganda aksar o‘qituvchilar darslikdagi “harf—
tovushning yozuvdagi ifodasi” degan qisqa ta’rif bilan kifoyalanadilar. har qanday ta’rif hayotiy 
tarzda singdirilmas ekan, u o‘quvchi ongida mavhum tushuncha bo‘lib qolaveradi. shu kabi 
tovush va harf to‘g‘ri idrok etiladigan darajada aniq tushuntirlmas ekan, o‘quvchilar tovushga 
nisbatan harf, harfga nisbatan tovush atamasini yanglish ishlataveradilar. Buning oldini olish 
uchun o‘qituvchi “n”tovushini talaffuz qilib, “Bu “n” tovushmi yoki harf?”—deb, keyin uni sinf 
taxtasiga yozib:”Bu-chi?”—deb so‘raydi. o‘quvchilar: “siz talaffuz qilayotganingiz tovush, biz 
uni eshityapmiz. Taxtadagi harf, biz uni ko‘ryapmiz.”,--deb javob beradilar. so‘zlar misolida 
yanada ravshanlashtiriladi: “non” so‘zi talaffuz qilinib, “Vatan” yoziladi va so‘raladi: “qaysi 
birida tovush, qaysi birida harf atamasini ishlatish o‘rinli?”
o‘rni kelganda darslikdagi eslab qoling shartli belgisi ostida berilgan “Bir tovush bir harf 
bilan ham, ikki harf bilan ham ifodalanishi mumkin: v, a, o, e harflari bir tovushni ifodalasa, sh, 
ch, ng singarilarida ikki harf bir tovushni ifodalaydi” degan ma’lumotga diqqatni qaratamiz. Bu 
yerda, bizningcha harf o‘rnida belgi so‘zini ishlatish maqsadga muvofiq. shunda har qanday harf 
belgi ekanligini, tovushlar turli xalqlar yozuvida har xil belgi bilan ifodalanishi mumkinligini 
tushuntirish qulay bo‘ladi. Masalan, [p] tovushuning lotin yozuvida p harfi bilan, kiriil yozuvida 
п harfi bilan, arab yoki xitoy alifbosida yana boshqa belgi bilan ifodalanishi tushuntiriladi. 
Tovush bitta bo‘lsa ham, turli alifbolarda turli belgilar bilan ifodalanadi. shu bois sh, ch, ng ikki 
belgidan iborat bir tovushning ifodalaridir. o‘quvchilarga ular harfiy birikma ekanligi aytiladi. 
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. r.Tolipova o‘quvchilarda nutqiy ko‘nikma va malakalarni hosil qilish. Til ta’limi 
bosqichlarida uzviylikni ta’minlashning ilmiy-amaliy muammolari//o‘zbek tili doimiy anjumani 
o‘ninchi yig‘ini materiallari.-T.:2009.112-bet
2. o‘qituvchi kitobi . (5-sinf) ona tili. o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma. –T.:Tafakkur, 
2011. 122-123-betlar.

---

18