Изланувчилар online илмий-амалий

TOMORQА VА ISSIQXONАLАRNI SUV BILАN TА’MINLАSH UCHUN 
QUYOSH SUV KO‘TАRISH QURILMАSI 
J.M.Ibroximov, Talaba: D.K.Raxmonov 
 
Fokuslash kollektorlari (kontsentratorlar) quyosh energiyasini yutuvchisiga 
(qabul qiluvchi) konsentratsiya qilish uchun aks ettirish yuzalaridan foydalanadi, 
ularni issiqlik qabul qiluvchisi deb ham atashadi. Bu qurilmalar erishadigan harorat 
tekis kollektorlarga qaraganda ancha yuqori, ammo ular faqat to'g'ridan -to'g'ri 
quyosh nurlarini to'plashi mumkin, bu esa tumanli yoki bulutli ob-havo sharoitida 
yahshi natija bermasligi mumkin. Oynali sirt katta sirtdan aks etgan quyosh 
nurlarini kichikroq absorber yuzaga fokuslaydi va shu bilan yuqori haroratga 
erishish mumkin bo’ladi. Ba'zi modellarda quyosh nurlanishi fokus nuqtasida 
konsentratsiyalanadi, boshqalarida esa quyosh nurlari yupqa fokal chiziq bo'ylab 
to'planadi. Qabul qilgich fokus nuqtasida yoki fokus chizig'i bo'ylab joylashtiriladi. 
Issiqlik uzatish suyuqligi qabul qilgich orqali oqadi va issiqlikni yutadi. 
Elektr quvvati bo'lmagan joylarda quduqdan suv olib chiqish qiyin 
vazifalardan hisoblanadi. Bu holda ayniqsa, quduq o'nlab metr chuqurlikda bo'lsa. 
Ushbu maqsadlar uchun ikki xil variantli nasoslar mus kelishi mumkin – bular 
shamol va quyosh energiyasidan foydalanishdir. Shamolning mavjudligi hamma 
joyda va har doim ham bo’lavermasligi va quyosh doimiy omil bo'lib, turli 

---

194 
mintaqalar uchun har xil faollik darajasida bo'lsa ham, quyosh afzalroq variant 
hisoblanadi.
Odatda, quyosh elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi, undan 
keyin quduq elektr nasosini boshqarish uchun foydalaniladi. Kichik hajmdagi 
suvlarni ko'tarish uchun, masalan 30 metr chuqurlikdan, 0,5 kVtli suv ostida 
foydalanuvchu nasoslardan foydalanish mumkin. Bunday nasosni ishlatish uchun 
katta maydonli quyosh batareyalari, akkumulyator, inverter va boshqa 
komponentlar talab qilinadi. Barcha to'plam taxminan 120 kg og’irlikda bo’ladi. 
Shu bilan birga bu doimiy nazorat va xizmat ko’rsatilishini talab etiladi. Bu 
faqatgina bitta nasos uchungina holos. Shuning uchun, bunday suv ta'minoti 
tizimiga muqobil ravishda quyosh nasosidan (gelionasosidan) foydalanish mumkin 
(1-rasm). 
Quyosh nasosida suvni isitishdan to qaynash darajasigacha misli yopiq 
kapsulada quyosh issiqlik oqimini parobolosilindrik kontsentrator yordamida 
amalga oshiriladi. Bunday konsentratning oynasi quyosh nurlarini bo'ylama o'qi 
bo'ylab maxsus suyuqlikni o'z ichiga olgan mis kapsulaga yo’naltiriladi. 
Kapsuladagi suyuqlik, pastroq qaynash haroratiga ega bo’ladi, masalan maxsus 
tayyorlangan suv kabi. 
Konsentratorning fokusidagi harorat 300 darajaga va undan yuqori etishi 
mumkin va suyuqlik issiqlikni yaxshi uzatadigan idishga ingichka qatlamga 
joylashtiriladi, shuning uchun ham kapsuladagi suv tezda qaynab ketadi. Qaynash 
natijasida hosil bo'lgan bug' to'planadi, quduqda suv ustuni bosimi qiymatigacha 
siqiladi va suvni quduqdan quvur orqali tortib chiqaradi. Keyin bug' 
1-rasm. Quyosh nasosining prinsipial 
sxemasi. 

---

195 
kondensatlanib vakuum hosil qiladi va bu vakuum quduqdan ko'taruvchi trub aga 
so'riladi. 
Adabiyotlar 
1. М.М. 
Мухиддинов, 
С.Ф.Эргашев. 
Солнечные 
параболоцилиндрические установки. «Фан» Ташкент 1995г. 
2. Солнечная энергетическая установка для нужд промышленности. 
ФерПИ каф. «Электроника и приборостроения» асс. Ж.М.Иброхимов. 
«Актуальные 
проблемы 
энергосбережение 
при 
использования 
альтернативных источников энергии» Қарши – 2017.
3. 
Тарнижевский Б.В., Додонов Л.Д. Энергетическая эффективность 
солнечных установок с комбинированным фототермодинамическим 
преобразованием.// Теплоэнергетика, 2002, №1