|
JAMIYAT XAYOTIDA INSON EKOLOGIK AXLOQIY NORMALARINI
SHAKLLANTIRISH MASALALARI
SH.Rasulova
FarPI “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi katta o’qituvchisi
Ekologik muammolarning globallashuvi va keskinlashuvi davlatlarning
ekologik siyosati ustuvorlashuviga olib kelmoqda. Ekologik xavfsizlik muammosi
allaqachon milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy
muammosiga aylangan. Ekologiya hozirgi zamonning keng miqyosdagi keskin
ijtimoiy muammolaridan biridir. Uni hal etish barcha xalqlarning manfaatlariga
mos bo’lib, sivilizatsiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko’p jihatdan ana shu
muammoni hal qilishimizga bog’liq.
Hozirgi davrda ekologik vaziyat globallashuvi ijtimoiy hayotning barcha
tomonlarini qamrab olishi bilan “ommaviy ta’sir” effektiga ega, ya’ni istisnosiz
hamma demografik qatlamlar taqdiriga taalluqlidir. SHuning uchun oilada,
maktabgacha muassasalarda, umumta’lim maktablarida ekologik axloq va
madaniyatni tarbiyalash masalasi dolzarbligini yo’qotgan emas.
Yoshlarda ekologik ma’naviy-axloqiy normalarni shakllantirish g’oyat
murakkab masaladir. CHunki, shaxs irsiy qobiliyatiga, reflektiv imkoniyatiga
asoslanuvchi ijtimoiy-biologik individuallikni, tabiiy qobiliyatlarini nazariy bilim,
amaliy ko’nikma, mahoratga aylantirishda tizimli ta’lim-tarbiya olib borish o’ta
muhim ahamiyatga ega. Jumladan, ekologik ta’lim va tarbiya faoliyati, uning
ob’ekti inson botinidagi tabiiy va ijtimoiy aloqalar tizimi, ya’ni uning ichki
ma’naviy ekologik dunyosini shakllantirishdir. Tabiiyki, tashqi uyg’unlikka, ya’ni
insonning o’rab turgan ijtimoiy va tabiiy muhit bilan o’zaro aloqalarida
monandlikka erishilsagina, botiniy uyg’unlikka ham erishiladi. Masalan, ob-havo
odamlarning ahvoliga va ularning salomatligiga ta’sir qiladi. Havoning harorati va
namligi inson organizmining nafas olish, yurak faoliyati, qon aylanishi va teri
qoplami bilan bog’liq bo’lgan issiqlik almashinuvi sharoitini belgilab beradi.
Issiqlik almashinuvi nerv sistemasi orqali boshqariladigan modda almashinuvi
jarayoni bilan uzviy bog’liqligi haqidagi dastlabki bilimlar inson amaliy hayotini
oqilona tashkillashtirishga asos bo’ladi.
Atmosfera havosining ifloslantirilishi, kasallik keltirib chiqaruvchi bakteriya
va viruslarni tarqatuvchi ob’ektga aylantirilishi, bakteriya va viruslarning hayot
faoliyati havo harorati va namligiga bog’liqligi, inson normal hayot kechirishi
uchun har bir davrning o’z fiziologik va morfologik ko’rsatkichlari o’rtacha
maromi bo’lib, ulardan chekinish odamlar organizimidagi noxush o’zgarishlarga
olib keladi. SHu bois inson dunyoqarashini hamda faoliyatini ekologiyalashtirish
insonni tabiat bilan uyg’unlashtirishning asosi hisoblanadi va ekologik axloq
normalarini shakllantirishni yoshlik davrlaridan boshlash zarurligi to’g’risidagi
460
xulosa yuzaga keladi. Ushbu haqiqat pedagogika amaliyotida ekologik ta’lim va
tarbiya uslubiyati “inson-tabiat” munosabatlarini uyg’unlashtirish masalasiga
emas, balki ta’qiqlar hamda ko’rsatmalar tizimini insonning tabiatga nisbatan
o’zini tutishiga joriy etishga yo’naltirilib, shakl mazmundan ustunlik qilib qolgan
edi.
Yosh avlodda ekologik tarbiyani yo’lga qo’yish va unda kutilgan samaraga
erishish pedagogik talablar, qoidalar, usullarsiz mumkin emasligi ayon. Pedagogik
jarayonning ekologik maqsadi — shaxsning atrof dunyo bilan uyg’un
munosabatlari uchun zarur xislatlar tizimini shakllantirish va riv ojlantirishni
nazarda tutadi. SHu ma’noda ekologik ta’lim va tarbiya tizimi ekologik
inqirozlarning tub sabablarini jamiyatning texnik-texnologik rivojlanishidan emas,
balki shaxsning o’z ichki inqirozida yashiringan ma’naviyati bilan bog’liqligini
ko’rsatishdan iborat.
Turli jamiyatlarga, millatlarga xos ekologik axloqiy qarashlarni, muqobil
ta’limotlarni o’rganish va ularga differentsial yondoshgan holda amaliyotga joriy
qilish mustahkam ilmiy asoslarni taqozo qiladi. Ekologik muammolarning
globallashuvi jarayonida tabiat va inson tizimi munosabatlarini boshqarishning
milliy va umuminsoniy ma’naviy-axloqiy usullari, vositalarining integrativ
xususiyatlari baholashning universal mezonlari shakllanishiga olib keladi. Ya ’ni,
milliy va umuminsoniy ekologik axloqiy normalar integratsiyasi natijasida tabiat
va inson tizimi munosabatlarini baholash mezonlari universallashmoqda.
Dunyoni o’zgartirish, insonning tabiatdan ustunligi g’oyasi muayyan tarixiy
davrlarda jamiyat taraqqiyoti uchun katta rolg’ o’ynaydi. Aytganda, texnologiyalar
murakkab tabiat tizimlarini, birinchi navbatda, eng murakkab tabiiy mavjudot
sifatida inson va jamiyatning omon qolishini gumon ostida qoldirgan tabiiy
jarayonlarga bu qadar chuqur kirib bormagunicha, u maqsadga muvofiq bo’lgan
edi. Ammo, insoniyat hayotining hozirgi bosqichidagi ekologik vaziyat insonning
o’zini tubdan o’zgartirishni talab qilmoqda. Bunda maqsad inson faoliyatining
asosiy yo’nalishlarini o’zgartirish emas, balki jamiyat va tabiatning o’zaro
munosabatlarida uyg’unlikni tiklash va saqlab qolish kabi hayotiy muammoni hal
qilishdir.
Xulosa qilib aytganda, insonning tabiat bilan muvofiqlashgan o’zaro ta’sirida
atrof muhitga avaylab munosabatda bo’lishiga, uning ma’naviy dunyosini
takomillashtirish orqali erishish mumkin. CHunki, inson olamning cheksiz
aloqalari bilan bog’langan tarkibiy qismi bo’lib, undan ajralsa yoki bog’liqlik
buzilsa, inson va jamiyat inqirozga va hatto halokatga uchrashi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Mamashokirov S, Tog’aev SH. Erkin va farovon hayot qurilishining g’oyaviy-
mafkuraviy masalalari. -T.: Ma’naviyat, 2007.
2. Mirziyoev SH.M. Buyuk keleajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
birga quramiz. T: O’zbekiston, 2017. -484 b
461
Do'stlaringiz bilan baham: |
