Ўзбекистон Республикаси олий

Ўқитувчи 
 
4-босқич 
Мустахкамлаш ва бахолаш учун саволлар: 
1. Паст ҳароратли қуёш қурилмалари қайси принцип асосида ишлайди. 
2. Иссиқлик яшикни тушинтириб беринг. 
3. Қуёш сув иситгичларининг турлари ва уларнинг ишлаш принципини тушунтириб 
беринг. 
4. Қуёш сув иситгичларининг иссиқлик режимларини қандай иссиқлик баланс 
тенгламалари асосида ҳисобланади.  
Ўқитувчи 
талаба 
 
5-босқич 
Якуний хулосалар чикариш. 

Талаба матн билан дарсликдан мустақил ишлашни ўрганади.

Ўз фикрини равон баён қилаолади.

Ўз фикрини ва гуруғ фикрини таҳлил қилиб бир ечимга келади.  
 
 
 
3-ЛАБОРАТОРИЯ МАШҒУЛОТИ 
Мавзу: Қуёш сув чучитгичларининг иссиқлик режимини ўрганиш 
Ишни бажаришдан мақсад: Шўр сувларни чучук сувга айлантириш усули билан танишиш. 

---

Керакли асбоблар ва материаллар: зинапояли қуёш сув чучитгичи, Савинов пиранометри, 
ГСА-1 гальванометри, термометрлар, суюқлик соладиган идишлар. 
Иш тўғрисида назарий маълумот 
Шўр сувларни ичимлик – чучук сувга айлантириш қадим замонлардан бери муҳим вазифа 
бўлиб келган. Айниқса техника жуда тараққий этаётган ҳозирги даврда чучук сув саноатда, 
кўмир, нефть, табиий газлар каби муҳим ўринни эгаллаб бормоқда. Чунки чучук сув инсон 
истеъмолидан ташқари техниканинг турли соҳаларида ҳар хил мақсадларда ишлатилади. 
Маълумки инсон истеъмол қиладиган чучук сувнинг физиологик шакли суткасига 2-4 литрдан
ошмайди. Аҳоли сони ҳамда аҳолининиг моддий турмуши яхшиланган сари чучук тобора кўпроқ 
истеъмол қилинади. Аҳолини сув билан таъминлашда эса денгиз ва океанларнинг сувини 
тўғридан - тўғри ишлатиб бўлмайди. Чунки денгиз ва океан сувлари шўр бўлиб, уларнинг 
таркибидаги туз миқдори 35 г/л дан ортиқдир. Чўл ва сув етишмайдиган жойларни 
ўзлаштиришда ва у ерлардаги инсонларни ичимлик сувини ташиб келиш муоммосини ҳал қилиш 
билан боғлиқ бўлган масалани ечиш мумкин
бўлади. 
Сув яхши эритгич бўлиб ҳисобланади. Нормал температура (18
0
С) да 1 литр сув, 90 г чой 
содасини, 360 г кир содасини эритади. 0
0
С да 1 литр сувни 55м
3
водород хлор ишлатилиши 
мумкин. Ҳатто ёмғир сувининг 1 литрда 300мг аралашма бўлади. Қорақумда ер ости сувининг 1 
литрида 22г туз эриган бўлади. 1 литр сувда 1-1,5г туз бўлганда истеъмол қилиш мумкин. 
Сувларни чучитиш асосан уларни буғлантириб сўнгра конденсациялаш (сувни ҳайдаш) дан 
иборат бўлади. Бунинг учун жуда кўп ёқилғи сарф қилиш талаб этилади ва бу усул қимматга 
тушади. Ҳозирги вақтда турли хилдаги чучитгичлар мавжуд бўлиб, қуёш энергияси ҳисобига 
ишлайдилар. 
Қуёш энергияси ёрдамида шўр сувни чучук сувга айлантиришда ишлатиладиган 
қурилмаларни қуёш сув чучитгичлари дейилади. Қуёш сув чучитгичлари ўзларининг тузилишига 
қараб бир неча хил бўлади. 
Улар: 
1) Иссиқлик қутиси туридаги бир нишабли парниксимон чучитгичлар. 
2) Икки нишабли сув чучитгич. 
3) Зинапояли сув чучитгич.