Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar

“Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar” 
-10- 
 
 
oshiriladigan  ishlab  chiqarish  korxonalari,  firmalar  va  boshqalarda  ancha 
murakkabdir. 
Shu  oʻrinda  boshlangʻich  ma‘lumotning  ishonchli,  toʻliq  va  zamonaviy 
boʻlishiga katta e‘tibor beriladi. Korxonada axborotni yigʻish va roʻyxatdan oʻtkazish 
har  xil  xoʻjalik  operaöiyalarini  bajarish  vaqtida  sodir  boʻladi.  (Masalan:  tayyor 
mahsulotlarni  qabul qilish, materiallarni qabul qilish, yuborish va boshqalar). Avval 
axborot  yigʻiladi,  keyin  mustaxkamlanadi.  Keltirilgan  hisobotlar,  misol  uchun,  ish 
joylarining  oʻzida  ishlab  chiqarilgan  detallar,  brak  detallarning  soni  va  boshqalar 
hisoblash  natijasida  kelib  chiqadi.  Haqiqatdan  axborotni  yigʻish  uchun  oʻlchash 
ishlari,  hisob-kitob,  material  ob‘ektlarini  taqqoslash,  alohida  bajaruvchilarning 
vaqtinchalik  va  sonli  harakterdagi  ishlarini  hisob-kitob  qilish  kabilar  amalga 
oshiriladi.  
Axborotni  yigʻish  uni  roʻyxatdan  oʻtkazish  bilan  birga  olib  boriladi. 
Boshlangʻich  hujjatlarga  yozish  asosan  qoʻlda  bajariladi,  shuning  uchun  yigʻish  va 
roʻyxatdan oʻtkazish jarayonlari hozircha mehnat talab etadigan ishligicha qolmoqda. 
Korxonani  boshqarishning  avtomatlashtirilgan  sharoitida  asosiy  e‘tibor  axborotlarni 
roʻyxatdan  oʻtkazishning  texnik  asosidan  foydalanishga  qaratiladi.  Axborotlarni 
roʻyxatdan  oʻtkazishning  texnik  asosi  oʻz  ichiga  quyidagilarni  oladi:  sonli  oʻlchov 
operaöiyalarini  roʻyxatdan  oʻtkazish,  EHM  aloqa  kanallari  orqali  axborotlarni 
yigʻish, uzatish va boshqalar. 
Iqtisodiy  axborotlarni  uzatish  har  xil  iqtisodiy  ob‘ektlarda  turlicha  amalga 
oshiriladi.  Avtomatlashtirilgan  boshqaruv  tizimida  axborotni  yigʻish  va  roʻyxatdan 
oʻtkazish  koʻpincha  uni  qayta  ishlashdan  ajratilgan  holda  olib  boriladi.  Ma‘lumki, 
axborotlarni  yigʻish  va  uzatish  ish  joylarining  oʻzida  amalga  oshiriladi,  uni  qayta 
ishlash esa - hisob-kitob markazida olib boriladi. 
2.  Axborotlarni  uzatish.  Axborotlarni  uzatish  turli  usullar  bilan  amalga 
oshiriladi,  kurer  yordamida,  pochta  orqali  yuborish,  transport  vositalari  bilan 
etkazish, uzoq masofalarga aloqa kanallari orqali uzatish va boshqalar. 
Uzoq  masofaga  axborotni  aloqa  kanallari  orqali  uzatish  vaqtni  va  harajatni 
qisqartiradi.  Uni  amalga  oshirish  uchun  esa  turli  maxsus  texnik  vositalar  kerak 
boʻladi.  Ba‘zi  axborotlarni  yigʻish  va  roʻyxatdan  oʻtkazishning  texnik  vositalari  ish 
joylariga oʻrnatilgan datchiklardan olinayotgan axborotlarni yigʻib, EHMga uzatadi. 
Boshlangʻich  axborot  paydo  boʻlgan  joyidan  uzatilgani  kabi  natijaviy  axborot  ham 
teskari  yoʻnalishda  uzoq,  masofaga  (distanöion)  uzatilishi  mumkin.  Bu  holda 
natijaviy ma‘lumot har xil asboblarda aks etadi. 
Axborotlarning  qayta  ishlash  markaziga  aloqa  tarmoqlari  orqali  etib  kelishi 
asosan ikki usulda amalga oshiriladi:  
1)  elektron tashuvchilarda  
2)  bevosita  kompyuter  maxsus  dasturli  va  apparatli  vositalar  yordamida 
masofadan amalga oshiriladi. 
Axborotni  uzoq  masofaga  uzatish  usuli  doim  oʻsib,  rivojlanib  bormoqda.  Bu 
usul  koʻp  qirrali  tarmoqlararo  tizimda  katta  ahamiyatga  ega.  CHunki  masofadan 
uzatish bir boshqaruv bosqichidan ikkinchisiga  axborotning oʻtishini tezlashtiradi va 
ma‘lumotlarni qayta ishlashga ketadigan umumiy vaqtni tejaydi. 

---