Ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov

2.  Sotsial-institutsionalizm  ta’limoti.
Iqtisodiy ta’limotlar tarixida vujudga kelgan' nazariyalami tahlil qilish 
shuni ko'rsatadiki, ulaming barchasi iqtisodiyotga barqarorlik baxsh etish 
va uning o‘sish sur’atlarini ta’minlashga qaratilgan. Faqat iqtisodchilar bu 
pirovard  maqsad  uchun  omil  tanlashda,  yondashuvda  bir-birlaridan 
farqlanishadi. Ana shunday ta’limotlardan biri sotsial- institutsionalizmdir. 
Unga AQSH olimlari- A. Veblen, J. Kammons, U. Mitchell, J. Gelbrayt, 
R.  Xeylbroner,  A.  Grachi,  U.  Rostou  kabi  iqtisodchi-sotsiologlar  asos 
solishgan.  Ularning umumiy fikri shuki, iqtisodiyotga yangi kuch,  o ‘sish 
sur’atlari baxsh etadigan omil institutlardir, ya’ni turli ijtimoiy-iqtisodiy 
muassasalardir.  Ular  bu  institutlarga  oilani,  korporatsiyani,  xayriya 
jamg‘armalarini,  iste’molchilar jamiyatini,  kasaba  uyushmalarini,  turli 
klublami, boshqaruvchilar guruhlarini kiritishadi.  G o‘yo bu muassasalar 
faoliyatida jamiyatning turli toifalarining urf-odatlari, an’analari,  axloqi, 
fe’l-atvori,  dunyoqarashlari namoyon bo‘ladi; iqtisodiyot kategoriyalari, 
iqtisodiy munosabatlar ijtimoiy psixologiya ko‘rinishida tahlil qilinadi. Ular 
odamlarning  iqtisodiy  faoliyatida  hal  qiluvchi  ahamiyat  kasb  etmaydi, 
mulkiy munosabatlarning o‘rni va  roli ham inkor etiladi.
Ushbu ta’limotning «institutsionalizm» deb atalishini XX asr boshlarida 
Amerika  iqtisodchisi  U.  Gamilton  taklif  etgan.  Institutsionalistlar 
sotsiologiyani  siyosiy  iqtisod  bilan  bog‘laydilar,  iqtisodiy  nazariyani 
sotsiologik  kategoriyalar  bilan  bog‘laydilar.  Ularning  fikriga  ko‘ra, 
an’analar,  urf-odatlar  ijtimoiy  -  iqtisodiy  rivojlanishning  birlamchi 
asoslaridir, real iqtisodiy munosabatlar esa ularga nisbatan ikkilamchidir, 
odamlarning  tafakkuri,  qarashlari,  urf-odatlarining ko‘rinishidir.
Sotsial-institutsionalizm  tarafdorlari  maijinalizm  ta’limoti  metodo- 
logiyasini,  uning  asosiy  g‘oyalarini  tanqid  qiladilar  va  inkor  etadilar. 
Ularning  fikricha,  neoklassik ta’limot  iqtisodiy muammolarni  tor doira 
bilan cheklaydi, ya’ni faqat bozor iqtisodiyoti o‘z-o‘zini tartibga soluvchi 
mexanizm deb qarab, iqtisodiyotni sotsial munosabatlardan ajratib talqin
143

---