Science and education scientific publishing center virtualconferences. Press international conference science and

Kalit so’zlar: media lingvistika, media-matn, madaniy tilshunoslik, geografik ob'ekt, obrazli ism, 
parafraza, toponim, madaniyatni ommalashtirish.
Keywords: media linguistics, media-text, cultural linguistics, geographical object, figurative 
name, paraphrase, toponym, popularization of culture
Gazetalar sahifalarida zamonaviy publitsistik nutq, ommaviy lingvistik tendentsiyalarni aks 
ettiruvchi birinchi yozma manba bo'lib, ular ommaviy psixologiyaga ta'sir ko'rsatadigan turli siyosiy, 
iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarga asoslangan. Aynan gazeta tili, leksik xilma-xilligi bilan ham, 
ekspresiv vositalardan foydalanish jihatidan ham farq qiladi, bu tillarda barcha darajalarda yuz 
berayotgan o'zgarishlarni aniqlashga imkon beradi. Ushbu maqolamizda, ko’proq ommaviy axborot 
vositalarining matnlarida uchraydigan periferik toponimlar haqida bahs yuritamiz.
Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida ommaviy axborot vositalari nafaqat ma'lumot manbai, 
balki bir vaqtning o'zida unga faol ta'sir ko'rsatadigan ijtimoiy nutq muhitining mavjud bo'lish 
shaklidir. Media-matnlar imkon qadar tezroq ijtimoiy-siyosiy yo'nalishlar va madaniy qadriyatlarning 
o'zgarishini aks ettiradi, dunyoda sodir bo'layotgan voqealar to'g'risida deyarli bir zumda tasavvur 
beradi va ularning zamonaviy o’zbek tiliga kuchli ta'siri tufayli " davrning lisoniy didi " shakllanadi 
[Umirov I.E, 1996]. Biroq, ensiklopediya va ma'lumotnomalarda, geografik xaritalarda va atlaslarda 
keltirilgan rasmiy geografik nomlar bilan parallel ravishda, ommaviy axborot vositalarida; inqiloblar 
yoki perifrazalarda geografik ob'ektlarning tavsiflovchi nomlari keng qo'llaniladi. Buning asosiy 
sabablaridan biri bu toponimning vaqt o’tishi bilan informativligi kamayadi va yetarli bo’lmay qoladi. 
Avvalambor perifraza vositasiga ta’rif berib o’tamiz. Perifraza narsa yoki hodisaning asl nomini 
uning boshqa xususiyati asosida bitta so'z, ibora yoki gap shaklida almashtirishning pragmatik 
vositasidir.
Perifraza stilistik vosita sifatida lingvistikaning barcha vositalarini qamrab oladi, shu jumladan 
toponimlarni ham. Toponimlar ko’pincha bir so'zli va kam ma’lumotli bo’lganliklari uchun, 
perifraza ularni tavsiflovchi ifoda bilan almashtirish uchun hizmat qiladi. Periferik toponim paydo 
bo’lishining sababi sifatida shuni aytish mumkinki, insonlar joy nomlarining qandaydir barcha uchun 

---

128