A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

P o ia t buyumlar yuzasini uglerodga to‘yintirish 
M aium ki,  poiatning toblanish  xossasi  uning  tarkibidagi  uglerod 
miqdoriga  bogiiq  boiadi.  P o ia t  buyum  tarkibida  uglerod  miqdori 
0,3%  dan  kam  b o isa,  u  toblanmaydi.  Shuning  uchun  bunday 
poiatlam ing  yuza  qismi  uglerodga  to'yintiriladi.  Bunday  jarayon 
sementitlash deyiladi.  Odatda, tarkibida  0,08-0,3  %  uglerod b o igan 
uglerodli yoki  legirlangan poiatlarga kimyoviy-termik ishlov beriladi. 
Bu jarayon  natijasida  buyum  yuzasidan  o ‘rta  qismiga  tomon  uglerod 
miqdori kamayib boradi.
Sementitlash  uch  xil,  ya’ni  qattiq,  suyuq  va  gaz  muhitlarida 
amalga oshiriladi.
60

---

Qattiq  muhitda  sementitlash  karbyurizatorda  olib  boriladi. 
Karbyurizator  temir  quti  bo‘lib (4.2-rasm),  uning  ichiga  60-90 % 
pistako‘mir, 
40-10% 
B aC 0
3
  yoki 
СаСОз 
tuzlari 
solinadi. 
Sementitlanadigan  buyumlar  karbyurizator  ichiga  solinib,  og‘zi  zich 
qilib  bekitiladi.  Pech  920-960°C  haroratgacha  qizdirilib,  unga  zich 
bekitilgan  temir  quti  kiritiladi.  Temir  quti  sh u   haroratda  1-10  soat 
ushlab  turiladi.  Karbyurizatorda  quyidagi  kim yoviy  reaksiya  sodir 
boMadi:
2C + 0
2
 = 2CO
So‘ngra  2CO  =  C 0
2
  +  С  ga  parchalanadi.  Ana  shu  atomar 
holatdagi С buyum sirtiga singadi (diffuziyalanadi).
Sementitlangan  yuzadagi  uglerod  m iqdori  0,8-1,0  %  atrofida 
bo‘ladi,  yuzadan  ichkari  qatlamga  borgan  sari  uglerod  miqdori 
kamayib  boradi.  Mashina  detallariga  bir  qancha  mexanik  ishlov 
berilgandan  so‘ng  ular  sementitlanadi.  K eyin  toblanadi  va  past 
haroratda bo‘sh  +ilib,  oxirgi mexanik ishlov beriladi.