S. Hasanov D. Abdumadjidova N. Ataeva shaxsning bilish jarayonlari

Hid bilish sezgilari har qanday narsalarning hidini ongimizda aks ettirish 

demakdir.  Odam  to’rt  yuz  mingga  yaqin  turli  hidni  seza  oladi.  Hid  bilish 

sezgilariga hidlarni his qilish kiradi.  

Ta’m  bilish  (maza)  sezgilari  -  shirin,  achchiq,  nordon,  sho’r  singari 

mazalarni  his  qilish  bilan  tavsiflanadi.  Ular  muayyan  turkumga  kiritilgan  va 

---

kiritilmagan  xilma-xil  turlarga  ega  bo’lib,  narsalarning,  moddalarning  nomlari 

bilan yuritiladi: nonning mazasi, qovunning mazasi kabilar. Maza va hid sezgilari 

bir-biriga  chambarchas  bog’langan  bo’lib,  bir-biriga  ta’sir  ko’rsatadi.  Qattiq 

tumov  vaqtida  ovqatning  hidi  sezilmagani  uchun  uning  mazasi  ham    yo’qday  

ko’rinadi.  

Teri  sezgilari  tarkibi  tuyish  va  xarorat  turlaridan  iborat  bo’lib,  ularning 

bunday  nomlanishining  bosh  omili  -  bu  retseptorlarning  teri  va  organizmning 

tashqi shilliq pardalarida joylashganligidir.  

 

Tekkanni sezish yoki taktil sezgilar, terimizga tegib turgan narsani uning 

silliqligini  yoki  g’adur-budurligini  his  etishdir.  Harorat  sezgisi  issiq-sovuqni 

his  etish  demakdir.  Harorat  sezgisi  harorati  har  xil  darajali  buyumlarning 

terimizga  bevosita  urilib  turishidan  paydo  bo’ladi.  Terimizga  tegib  turgan 

buyumning  harorati,  terimizga  nisbatan  pastroq  bo’lsa  -  sovuqni,  balandroq 

bo’lsa - issiqni sezamiz. Og’riq sezgilari ichki va tashqi a’zolarimizda bironta 

o’zgarishga bog’liq bo’lgan xavfli xolatlarni ongimizda aks ettirish demakdir.  

 

Adaptatsiya  -  (lot.  «adapto»  -  moslanmok)

  analizator  sezgirligining  unga 

uzoq  ta’sir  etuvchi  qo’zg’atuvchi  ta’sirida  yoki  ular  ta’sirining  yo’qligida 

o’zgarishi  muhim  ahamiyatga  egadir.  Adaptatsiya  (moslashish)  tufayli 

analizatorlar  tashqi  muhitning  o’ta  o’zgaruvchi  sharoitlariga  moslashishi 

mumkin.  

Ko’rish  yoki  eshitish  sezgisining  yo’qotilganligi  ma’lum  darajada 

sezuvchanlikning boshqa turlarini rivojlantirish hisobiga to’ldiriladi. Sezgi a’zolari 

sezuvchanligining  kuchayish  hodisasi  ba’zi  maxsus  kasblar  bilan  uzoq  vaqtdan 

bilan  shug’ullanadigan  shaxslarda  kuzatiladi.  Bularning  xammasi  sezgilarimiz 

hayot sharoitlari va amaliy mehnat faoliyati talablari ta’siri ostida rivojlanishining 

dalilidir.