S. Hasanov D. Abdumadjidova N. Ataeva shaxsning bilish jarayonlari

 

Sifat  -  sezgining  asosiy  xususiyati  bo’lib,  uni  boshqa  sezgi  turlaridan 

farqlaydi va ayni shu sezgi turi chegarasini o’zgartiradi. Masalan, eshitish sezgilari 

tovushning  balandligi  tembri,  qattiqligi  bilan  tafovutlanadi,  ko’rish  sezgilari  esa 

ranglarning  quyuqligi,  jilosi,  tovlanishi,  toni  va  boshqa  shu  kabilar  bilan 

farqlanadi. Sezgilarning sifat jihatidan ko’p turliligi materiya harakati shakllarining 

turli-tumanliligini aks ettirishidir. 

Sezgilarning  jadalligi  ularning  miqdoriy  tavsifidan  iborat  bo’lib,  ta’sir 

qilayotgan  qo’zg’atuvchining  kuchi  va  retseptorning  funktsional  xolati  bilan 

belgilanadi. 

Sezgilarning  davomiyligi  ularning  vaqtinchalik  tavsiflanishidan  iborat 

bo’lib,  u  ham  sezgi  a’zolarining  funktsional  xolati  bilan,  shuningdek, 

qo’zg’atuvchining  ta’sir  qilish  vaqti  hamda  jadalligi  bilan  o’lchanadi. 

Qo’zg’atuvchi sezgi a’zosiga ta’sir qilishi bilan darhol sezgi hosil bo’lmaydi, balki 

u bir qancha daqiqadan keyin vujudga keladi.  

Sezgilar uchun qo’zg’atuvchining  fazoviy lokalizatsiyasi qo’zg’atuvchining 

fazoda  o’rin  egallashi  bilan  tavsiflanadi.  Distant,  ya’ni  masofa  retseptori 

tomonidan  amalga  oshiriladigan  fazoviy  analiz  qo’zg’atuvchining  fazodagi  o’rni 

haqida  ma’lumot  beradi.  Kontakt  sezgilar:  taktil,  og’riq,  maza  badanning 

qo’zg’atuvchi  ta’sir  qilayotgan  joyi  bilan  bog’liqdir.  Bunda  og’riq  sezgilarining 

lokalizatsiyasi,  ya’ni  badanda  joylashgan  o’rni,  taktil  sezgilarga  qaraganda 

badanga  anchagina  tarqalgan  bo’lib,  ular  unchalik  aniqlik  darajasiga  ega  emas. 

Sezgilar bilan bog’liq hodisalar mavjud va ular turli xolatda o’z ifodasini topadi. 

Kishining hayoti va faoliyatida sezgilarning roli juda katta, negaki, ular 

bizning olam haqidagi va o’zimiz to’g’rimizdagi bilimlarimiz manbai hisoblanadi.