Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

 

Pul massasi – bu muomalaga chiqarilgan metall tangalar va qog‘oz 

pullar (xazina va bank biletlari) ning jami miqdoridir.

 

Pul muvozanatiga ta’sir 

qiluvchi omillar

Pulga bo‘lgan talab 

Pul taklif qilish ko‘lami 

---

 

59

bajarish uchun mavjud bo‘lgan pul massasi, eng avvalo, bank sektori 

tomonidan taklif qilinadigan pulga va pulga bo‘lgan talabga, ya’ni no-

bank sektorning o‘z ixtiyorida muayyan pul massasining bo‘lishiga 

intilishi yoki talab qilib olinuvchi omonatlarga bog‘liq (11-chizma). 

Ko‘rib turibmizki, pul massasi oddiy tushuncha emas va u umumiy 

qabul qilingan tasavvurga mos kelmaydi. Odatda, kishilar pulni avvalo 

naqd mablag‘ – qog‘oz kupyuralar va mayda chaqa tangalar deb hisoblash-

ga o‘rganishgan. Aslida esa naqd pullarning umumiy pul massasidagi 

ulushi juda kam bo‘lib, korxonalar orasidagi, chakana savdodagi bitimlar-

ning asosiy qismi rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida bank hisobva-

raqlaridan foydalanish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 

 Mamlakatda rivojlanish va pul muomalasi barqarorligi darajasi 

bilan pul massasidagi naqd pul ulushini bir-biriga bevosita bog‘liq deb 

hisoblash mumkin. Masalan, AQSh va boshqa rivojlangan mamla-

katlarda bu ko‘rsatkich «VISA» kabi ilg‘or tizimlar qanchalik keng 

tarqalganiga qarab 5-10 foizdan oshmaydi. MDH davlatlarida va bizning 

respublikamizda, xususan, bu ulush darajasi 30 foizdan oshib, pul tizi-

mini moslashuvchanlikdan mahrum etgan va xilma-xil suiiste’mol-

liklarga nisbatan ta’sirchan qilib qo‘ygan. 

[45]. Har bir pul tizimining asosiy tarkibiy qismlari tarixan shakl-

langan va tegishli mamlakatlarning qonun hujjatlarida rasmiy mustah-

kamlangan. Pul massasi tarkibi aktiv va passiv qismdan iborat (12-chiz-

ma). 

Bulardan tashqari, pul massasi bevosita xarid yoki to‘lov vositasi 

sifatida foydalanish mumkin bo‘lmagan tarkibiy qismlarni ham qamrab 

oladi. Bularga: 

– muddatli hisobvaraqlardagi, jamg‘arma omonatlardagi va tijorat 

banklaridagi depozit sertifikatlar