Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Akkreditiv operatsiyasida bank o‘z mijozidan uchinchi bir shaxs, 

ya’ni akkreditiv ochilgan shaxsga (benefitsiarlarga) to‘lov summasini 

o‘tkazish haqida topshiriq oladi. 

Bu hisob-kitobni amalga oshirish uchun tovar sotib olgan tadbirkor 

sotuvchiga berishi kerak bo‘lgan summani avvaldan bankka qo‘yishi 

mumkin. Tegishli tovarni yoki unga tegishli bo‘lgan hujjatlarni olish 

sharti bilan tadbirkor o‘z bankiga sotuvchiga pul to‘lashni yuklatishi 

mumkin. 

Inkasso operatsiyalari – bank tomonidan mijozlarga ularning o‘z 

topshiriqlari va o‘z hisoblaridan turli hujjatlar bo‘yicha pul olish 

jarayonini ta’minlaydi. Inkasso operatsiyalari cheklar, veksellar, tovar 

hujjatlari va qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha amalga oshiriladi. Umuman, 

inkasso xaridor hisobvarag‘idan pul summasini olish bo‘yicha bank 

harakatini bildiradi. Qimmatli qog‘ozlarni inkassolashtirishda mijoz 

ularni bankka shu qog‘ozlarni chiqargan mamlakat bozorida sotish 

uchun beradi.  

Faktoring – mijozga aylanma kapital uchun kredit berish bilan 

birgalikda o‘tkaziladigan savdo-vositachilik operatsiyalariga tegishlidir. 

Bunda bank mijozning qarzga oid talablarini, ularni yetkazib berish 

qiymatining 80 foizini shu zahoti to‘lash va qolgan qismini kredit uchun 

foizlar va vositachilik haqini chiqarib tashlab to‘lash sharti bilan sotib 

oladi. 

Vositachilik operatsiyalarining o‘ziga xos yana bir turi ishonch 

operatsiyalaridir. Bunda bank mijoz topshirig‘i bo‘yicha ma’lum 

mulkni, pul yoki qimmatli qog‘ozlar ko‘rinishida saqlash, o‘tkazish va 

Akkreditiv 

operatsiyalar 

Komission operatsiyalar 

Inkasso ope-

ratsiyalari 

Faktoring op-

eratsiyalar 

Ishonch op-

eratsiyalarè 

Trast operat-

siyalar 

---

 

230

boshqarishni o‘z zimmasiga oladi. 

Bularga, shuningdek, savdo-vositachilik operatsiyalari – mijoz 

topshirig‘i bo‘yicha qimmatli metall va qimmatli toshlarning oldi-

sotdisi, qimmatli qog‘ozlar va hokazolarning oldi-sotdisi ham kiradi. 

Bankning trast operatsiyalari ham vositachilik operatsiyalarining 

turi hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda mulkka 

egalik qilishning keng tarqalgan shakli - bu aksiya, obligatsiya va pul 

mablag‘larini bir egalikdan (shaxsdan) ikkinchi egalikka (shaxs nomiga) 

o‘tkazishni ham banklar orqali amalga oshirilishidir. Moliyaviy vositalar 

va moliyaviy aktivlar summasining ko‘payishi natijasida tijorat banklari 

trast (ishonchli) operatsiyalarning ko‘lami ham kengayib bormoqda. 

Rivojlangan davlatlarda banklarning eng rivojlangan bo‘linmalaridan 

biridir. 

Xorijiy mamlakatlarda tijorat banklarining trast departamentlari 

mijoz topshirig‘iga binoan ishonch bildirgan shaxs huquqlari bo‘yicha 

ish ko‘radilar. Shuningdek, mijozlarning pul mablag‘larini boshqaradilar 

va boshqa moliyaviy vositalar bilan bog‘liq bo‘lgan operatsiyalarni 

amalga oshiradilar. Banklar trast operatsiyalarini nafaqat jismoniy 

shaxslar bo‘yicha, balki yuridik shaxslar uchun ham amalga oshiradilar. 

Jismoniy shaxslar uchun quyidagi trast xizmatlari turlari mavjud: 

 

merosni boshqarish; 

 

ishonch va vasiylik bilan bog‘liq operatsiyalarni bajarish va 

boshqalar. 

[142].  O‘z mijozlarining kapitalini boshqarish bugungi kunda juda 

keng tarqalgan trast operatsiyalarining bir turidir. Bunda banklar 

mijozlarining ma’lum pul mablag‘larini boshqarishga oladilar va ularni 

mijoz bilan kelishgan holda joylashtiradilar. Mijoz bunda o‘z 

mablag‘larini ishlatish tartibini belgilaydi. Nufuzli banklarda kapitalni 

bunday tartibda boshqarishning besh turi mavjud (30-jadval).