Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

30-jadval. 

Kapitalni boshqarishning turlari 

 

№ 

Kapitalni 

boshqarishning 

turlari 

I Z O H 

1. 

Qattiq 

konservativ 

 

mijozning mablag‘lari faqatgina eng ishonchli 

bo‘lgan, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarning davlat 

qimmatli qog‘ozlariga sarflanadi. Bunda zarar ko‘rish 

xavfi umuman bo‘lmaydi. 

2. Konservativ 

 

mablag‘larni rivojlangan mamlakatlarning davlat 

qimmatli qog‘ozlariga va yirik xalqaro banklar 

depozitlariga qo‘yish nazarda tutiladi. Lekin bunda 

banklarning sinish holati mavjud bo‘lganligi sababli bu 

tartibda mablag‘larni joylashtirish mijozlarga so‘zsiz 

foyda olishlarini har doim ham kafolatlamaydi. 

3. 

O‘rtacha 

konservativ 

 

mablag‘larni jahonning asosiy fond birjalarida 

baholangan aksiyalarga qo‘yish tushuniladi. Investitsi-

yalashning bu yo‘nalishi foyda bilan bir qatorda zarar 

ko‘rish xavfini ham tug‘diradi. 

4. O‘rtacha 

agressiv 

 

bu mablag‘larni fan-texnika taraqqiyotini belgilab 

beruvchi kompaniyalarning aksiyalariga sarflanishini 

bildiradi. Bunda ularning kursi tebranib turadi. Shu 

tufayli kapitalni boshqarishning bu turi ayrim risklar 

bilan bog‘liq bo‘ladi. 

5. Agressiv 

 

bu mablag‘larni «Osiyoning to‘rt ajdarhosi» 

(Gonkong, Singapur, Tayvan, Janubiy Koreya) 

kompaniyalarining aksiyalariga sarflashni ta’minlaydi. 

Bunda katta foyda bilan birga katta zarar ko‘rish ham 

mumkin. 

 

Masalan, 1987-yilda Nyu-York fond birjasidagi aksiyalarning kursi 

taxminan 2 marta pasaygan. Bunday hollarda mijoz qolgan 

mablag‘larini olib, ularni boshqarishni boshqa bank departamentiga 

o‘tkazishi mumkin. O‘zbekistonda tijorat banklari amaliyotida trast 

operatsiyalarini qo‘llash imkoniyati asta-sekin rivojlanib bormoqda. 

Komission (vositachilik) operatsiyalarini amalga oshirishda banklar 

---

 

232

o‘z mablag‘larini biror sohaga yoki faoliyat turiga qo‘ymaydilar va 

mijozlarga ssuda bermaydilar. Ular faqatgina o‘z mijozlarining to‘lov 

topshiriqnomasini bajaradilar, shuning uchun komission operatsiyalar 

bo‘yicha bank daromadi foiz shaklida emas, balki vositachilik uchun 

mukofot shaklida bo‘ladi. 

Tijorat banklari o‘z mijozlarining turli xil to‘lov topshiriqnomalarini 

bajarishi va o‘zaro operatsiyalarini amalga oshirish uchun bir-biri bilan 

korrespondentlik aloqalarini o‘rnatadilar. 

Masalan, o‘z filiallari yoki bo‘linmalariga ega bo‘lmagan joylarda 

bank mijozlarning to‘lov topshiriqnomalarini boshqa bank orqali, cheklar, 

akkreditivlar va boshqa shakllar bo‘yicha maxsus korrespondentlik 

kelishuvini tuzib, amalga oshiradilar. Bunda u korrespondent banklar 

cheklar, akkreditivlar to‘lashni o‘z zimmasiga oladi. Banklar o‘rtasidagi 

talab va majburiyatlar maxsus korrespondent schyotlarida aks etadi. 

Korrespondentlik munosabatlarini amalga oshirishda banklar 

tomonidan shifrlar tizimi qo‘llanadi. Teleks xabarlari banklararo muno-

sabatlarda hujjat bo‘lib xizmat qiladi. Bank tizimida qo‘llaniladigan 

telekslar ichki va xalqaro bo‘lishi mumkin. 

Bank foydasining manbalari, berilgan kreditlar bo‘yicha bank 

oladigan foizlarning oshirilishi, qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilgan 

investitsiyalar (qo‘yilmalar) bo‘yicha foiz va dividendlar, hisob-kitob, 

faktoring, trast va boshqa vositachilik operatsiyalaridan olinadigan vosi-

tachilik mukofotlari, birja bitimlari bo‘yicha valuta operatsiyalaridan 

keladigan tushumlar va boshqalar bo‘lishi mumkin. Bu tushumlar 

bankning likvidligini mustahkamlashda muhim o‘rin tutadi.