Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
9 
тўхтатишни ихтиёр қилиш шарти, савдо молини сотиб олгач 
кўриш шарти ва ижара шартномаси кабилар мерос бўлиб 
ўтмайди.
Мазкур уч нарса мероснинг рукнларидир. Улардан 
бирортаси бўлмаса ҳам, мерос қолдириш ва мерос олиш 
вужудга келмайди. (“Далилул-вуррос” Киронавий). 
МЕРОСНИНГ ШАРТЛАРИ 
“Шарт” – шундай бир нарсаки, агар у мавжуд бўлмаса, 
унга боғлиқ воқеълик вужудга келмайди ва у мавжуд бўлса, 
ўша воқеълик мавжуд бўлиши ҳам, мавжуд бўлмаслиги ҳам 
мумкиндир. Масалан, савдонинг шарти – савдо қилаётган 
кишининг оқил бўлмоқлиги. Агар савдо қилаётган киши оқил 
бўлмаса, савдо жорий бўлмайди. Агар савдо қилаётган киши 
оқил бўлса, савдо жорий бўлиши мумкин, аммо бошқа бир 
сабаб ила жорий бўлмаслиги ҳам мумкин. 
Меросда учта шарт бор: 
1. Мерос қолдирувчининг ўлими.
2. Мерос қолдирувчининг вафотидан сўнг меросхўрнинг 
ҳаёт бўлиши. 
3. Мерос олувчининг мерос қолдирувчига нисбатан ким 
эканлиги аниқ бўлиши ва насаби таъйин бўлиши. (“Далилул-
вуррос” Киронавий). 

---

www.madrasa.uz
 
10 
Мерос қолдирувчининг ўлими. Унинг вафоти “ҳақиқий 
вафот” ёки “ҳукмий вафот” ёки “тақдирий вафот” деб қайд 
этилади.
“Ҳақиқий вафот” деганда инсоннинг биологик жиҳатдан 
ўлиши, унинг ҳаётдан кўз юмиши тушунилади. 
“Ҳукмий вафот” деганда инсоннинг йўқолиб қолганидан 
сўнг – ўзи ҳам, жасади ҳам топилмаслиги, шундан сўнг қози 
уни вафот топган деб ҳукм қилиши ёки тирик ҳолида динидан 
қайтиши ва кофир бўлиб “дорул- ҳарб”га кетиши 
тушунилади. 
“Тақдирий вафот” деганда – онасига нисбатан жиноят 
қилинганда тушиб қолган ҳомила тушунилади. “Онасига 
нисбатан жиноят қилиш” деганда ҳомиладор аёлни уриш, 
қаттиқ қўрқитиш тушунилади. Ҳанафий мазҳабида бундай 
гўдак тана аъзолари кўриниб, билиниб қолган бўлса, мерос 
олади ва мерос қолдиради. У туғилганда онаси тирик 
бўладими ёки вафот топган бўладими фарқи йўқ. Зеро, 
жиноят вақтида она ҳам, бола ҳам мавжуд эди.