Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
33 
олади. (12 - 6 - 4 - 2 = 0). Масаланинг асли бўлган сон 
улушларга қолдиқсиз ва касрсиз тақсимланди. 
Демак “масаланинг асли” деганда фарз эгалари 
улушларининг барчасини қолдиқсиз бўлиш мумкин бўлган 
энг кичик умумий сон қиймати тушунилади. 
 
ФАРЗ УЛУШЛАРГА ҲАҚДОР БЎЛГАН ФАРЗ 
ЭГАЛАРИ 
 
Энди юқорида кўрсатиб ўтилган фарзлар – улушларга 
(ярим 1/2, тўртдан бир 1/4, саккиздан бир 1/8, учдан икки 2/3, 
учдан бир 1/3, олтидан бир 1/6) кимлар ҳақдор эканлигини 
билиб олсак. 
Ярим 1/2 улушга беш турли фарз эгалари ҳақли 
бўладилар: 
1. Эр. Эрнинг ярим 1/2 улуш олиши учун хотинининг 
ундан ёки бошқадан бўлган қанча пастласа ҳам меросхўр 
зурриёти бўлмаслиги керак. Аммо хотинининг қизи вафот 
топган бўлиб, ўша қизнинг фарзандлари бўлса, эрни ярим 1/2 
улушдан “ҳажб” қила олмайди. Зеро, бу ҳолатда қизнинг 
фарзандлари меросхўр зурриёт ҳисобланмайди. (Ҳажб –
маййитга яқинроқ қариндош бўлган меросхўр маййитга 
узоқроқ бўлган меросхўрни меросдан қисман ёки бутунлай 
тўсишидир. Ҳажб ҳақдида ўз ўрнида батафсил сўз 
юритилади). 
Эрнинг ярим 1/2 га ҳақдор бўлишининг далили: 

---

www.madrasa.uz
 
34 
َِّْلَِّن إِْمنكنجاَوْزَأَِكَرَ تِاَمِنفْص نِْمنكَلَو
ٌِدَلَوَِّننَّلَِّننكَي
 
“Сизларга хотинларингиз қолдирган нарсанинг – 
агар уларнинг боласи бўлмаса – ярми тегади” (Нисо 
сураси, 12-оят). 
Мисол: бир аёл вафот этди ва ундан эри, отаси ва 
туғишган укаси қолди. Аёл ўзидан меросхўр зурриёт 
қолдирмагани учун эрга ярим 1/2. Отага асаба бўлгани учун 
мероснинг қолган барчаси. Туғишган ука ота тарафидан ҳажб 
қилингани учун унга улуш йўқ.
Масаланинг асли 2
Эр 
ярим 1/2 
1 та улуш
Ота 
улушнинг қолган 
барчаси 
1 та улуш
Туғишган ука 
ота 
тарафидан 
бутунлай 
ҳажб 
қилинган
улуш йўқ 
2. Қиз. Қиз ярим 1/2 га икки шарт ила ҳақдор бўлади.
Биринчи шарт: у билан туғишган акаси ёки укаси 
бўлмаслиги керак. Зеро, у билан бирга туғишган акаси ёки 
укаси бўлса, қиз улар билан бирга асаба бўлади ва мерос улар 
орасида бир эркакка икки аёл улуши қоидасига мувофиқ 
тақсимланади.

---