Microsoft Word Moliyaviy hisob

Materiallarni hisobga olishning ombor kartochkasi 
O’lchov 
birligi 
Ombor Stellaj Yacheyka Marka Nav Yo’nalish Hajmi
Kod 
(nomenklatura 
raqami) 
Nomi Kod 
Narxi Zaxira 
meyori
1 2  3  4 
5 6  7 
8 
9 
10 
11 
12 
1-son shaklidagi satr raqami 
  
13 
 
 
Qayd 
sanasi 
Hujjat 
raqami 
Qaydning 
t/r 
Kimdan olindi 
yoki kiga berildi 
Kirim Chiqim Qoldiq Nazorat 
(imzo, sana) 
14 15  16 
17  18 
19 
20 21 
  
  
  
Qoldiq 
  
  
  
  
13.03.03 
2 
  
«Yulduz» fabrikasi
600 
  
600 
  
20.03 03 
20 
3 
  
  
200 
400 
  
01.04 03 
30 
4 
  
  
350 
50 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
Buxgalter Ibragimov I. (imzo) 
 
Har doim yuqorida ko’rsatilgan hujjatlar asosida omborchi bu varaqlarga miqdor 
jihatdan TMZlarning kirim va chiqimini yozadi. Har bir yozuvdan so’ng varaqlarda 
TMZlarning qoldig’i hisoblab chiqariladi. 
Avvaldan belgilangan kunlarda(3-5 kunda bir marta) omborchi kirim va chiqim 
hujjatlarini topshirish ro’yxatini ikki nusxada yozadi. Ro’yxatning birinchi nusxasiga 
lastlabki hujjatlarni tikib, uni buxgalteriyaga topshiradi. Material bo’limining buxgalteri bu 
ro’yxat va unga biriktirilgan hujjatlarni sinchiklab teshirib chiqqandan keyin bu to’g’risida 
ro’yxatning ikkinchi nusxasini tasdiqlaydi. Ro’yxatning ikkinchi nusxasi omborchida 
qoladi. 
Buxgalter ombordagi eng avvalo kamyob, qimmatbaho TMZlarning haqiqiy 
qoldiqlarini tanlab nazoratdan o’tkazib, bu to’g’rida varaqlarga tekshirish sanasini va imzo 
qo’yib tasdiqlaydi. Tanlab tekshirish natijalari bo’yicha moddiy javobgar shaxslarning 
ishida aniqlangan kamchiliklar to’g’risida ma’lumotlar maxsus daftarga yozilib, bosh 
buxgalterga xabar qilinadi. 
Materiallar nomenklaturasi kam bo’lganda omborlarda ombor hisobi varaqlari o’rniga 
varaqlarning zarur rekvizitlarini o’z ichiga olgan nav hisobi daftarlaridan foydalanishga yo’l 
qo’yiladi. 
 
83

---

Har oyning birinchi kunida omborchi varaqlardagi oyning oxiriga bo’lgan qoldiqlarni 
ombor bo’yicha qoldiq daftariga ko’chiradi. Bu daftar har bir ombor uchun alohida ochilib, 
oyning oxirgi kunida omborchiga beriladi. Keyingi oyning 1-2 kunida omborchi bu daftarni 
buxgalteriyaga qaytaradi. 
Qoldiq daftarining TMZ qoldig’ining umumiy summasi buxgalteriyada TMZ harakati 
bo’yicha yuritiladigan 10-qaydnoma ma’lumotlari bilan solishtiriladi. Sonlarning to’g’ri 
kelishi hisobot oyida omborda va buxgalteriyada yuritilgan hisobning to’g’riligidan dalolat 
beradi. 
Tovar-moddiy boyliklarni hisobga olishni tashkil etish uslublari turlichadir. 
Buxgalterlik va saldo uslublari shularning eng kup tarqalganlaridan. hisob-kitobni kilda 
yuritish sharoitida saldo uslubi birmuncha ilgor uslub hisoblanadi. Bunday uslub 
buxgalterlik uslubiga nisbatan kator afzalliklarga ega, ana shu afzalliklar mazkur uslubning 
ko’proq ommalashuvini ta’minlagan. 
Materiallarni hisobga olishning buxgalterlik uslubi. 
Avvalo shuni kayd qilish kerakki, TMZlarni hisobga olishning buxgalterlik uslubini 
tovar-moddiy boyliklar soni uncha ko’p bo’lmagan korxonalarda qo’llanish tavsiya qilinadi. 
Bunday uslub qo’llanilganida xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriyasida subschyotlar 
razryadida (1010) ishlab chiqarish zaxiralarining xar bir turi uchun son-miqdorli hisob-kitob 
varaqalari ochiladi. Buxgaler ushbu varaqalarda ombordan kelib tushgan dastlabki 
asoslovchi hujjatlar (kirim orderlari, TMZlarni qabul qilib olish dalolatnomalar, yuk xaki 
talabnomalari va boshqalar) ning ma’lumotlari asosida moddiy boyliklar xarajati 
(saldo,kirim, chikim) ni aks ettiradi. Shunday qilib, ombordagi hisob-kitob varaqalaridagi 
axborot keyinchalik moddiy javobgar shaxslarga doir tovar-moddiy boyliklarning sintetik 
schyoti (1010) ning xar biri uchun alohida ochiladigan analitik (son-mikdorli) aylanish 
vedomostlariga kuchiriladi. Materiallarning ombor (M-12 shakli) va buxgalterlik hisob-
kitobi (son-mikdorli) varaqalarida operatsiyalarni aks ettirishning to’g’riligi va tulikligini 
tekshirish maqsadida har oyda moddiy boyliklarning har bir turi bo’yicha ularning natural 
ko’rsatkichlarini quyidagi pozitsiyalar yuzasidan taqqoslash o’tkaziladi: Oy boshidan saldo 
oydagi kirim va chikim bo’yicha aylanishlar oy oxiridadagi saldo.Bu kursatkichlar ombor 
va buxgalteriya varaqlarda bir xil bulishi lozim, chunki kirim va chiqim bo’yicha barcha 
operatsiyalar bir xildagi dastlabki xujjatlar ma’lumotlari asosida ro’yxatga olinadi. Agar 
nomuvofiqlik aniqlansa, analitik hisob-kitobda yo’l qo’yilgan xatoni topish va bartaraf 
qilish kerak. Shuningdek, aylanish vedomostlarining yakuniy ma’lumotlari ham bosh 
daftarga yoki nazorat jurnalida kayd qilingan 1010 schyotdagi aylanishlar va qoldiklar bilan 
taqqoslab chiqilishi kerak: ular ham bir xilda bo’lishi lozim. Tafovutlar bo’lishi sintetik 
hisob-kitobda xatoga yo’l quyilganidan dalolat beradi. 
Materaillarni hisobga olishning saldo uslubi. 
 
84

---

Materiallarni hisobga olishning operativ-buxgalterlik (saldo) usulining moqiyati 
shundaki, xo’jalik yurituvchi sub’ekt omborida TMZlarni omborda M-12 shakli bo’yicha 
hisobga olish varaqalari, buxgalteriyada esa ombordagi TMZlar qoldigini hisobga olish 
bo’yicha M-14 shakldagi (saldo daftari) vedomost yuritiladi. Bu daftarda qoldiklar xar oyda 
faqat moddiy boyliklar qoldiklari aks ettirib boriladi, ular to’g’risidagi ma’lumotlarni ombor 
mudiri yoki buxgalteriya xizmati xodimi ombordagi hisob-kitob varaqalaridan o’tkazib 
turadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriyasida son-miqdorli hisob-kitob varaqalari va 
aylanish vedomostlari yurgizilmaydi. Saldo daftari xo’jalik yurituvchi sub’ekt 
buxgalteriyasida saqlanadi. 
Moddiy boyliklarning ombordagi va buxgalteriyadagi hisob-kitob ma’lumotlarini uzaro 
taqqoslash va uzaro boglab turish uchun buxgalteriyada 10-10-A yoki 5-shakldagi 
TMZlarning qiymat ifodasidagi harakati vedomosti yurgiziladi. (uncha katta bo’lmagan 
xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda), bu vedomostda oy boshidagi saldo, oy davomida 
TMZlarning kelishi, ularning sarflanishi va oy oxiridagi saldo aks etadi. Bunday 
ko’rsatkichlar vedomostda birdaniga ikki bahoda: haqiqiy tannarxi bo’yicha va hisob-kitob 
baholarida yozib boriladi. hisob-kitob bahosi, hisob-kitobning saldo usulini qo’llanish 
uchun asosiy negiz hisoblanadi. Bu bahoni xo’jalik yurituvchi sub’ektning o’zi belgilaydi va 
nomeklatura baholar ro’yxatida qayd qilinadi. 
Agar 10-, 10-A yoki 5- shakldagi vedomostda (uncha katta bo’lmagan xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlar uchun) ko’rsatilgan oyning boshi (oxiri) dagi moddiy resurslarining 
1010- va 1210- schyotlar bo’yicha hisob-kitob baholariga saldo ombordagi TMZlar 
qoldig’ini hisobga olishning M-14 shaklidagi vedomostidagi ana shunday qoldiq bilan bir 
xil bo’lsa, unda bu TMZlar harakatini hisobga olishga doir dastlabki xo’jjatlarni belgilashda 
xatolar bo’lmaganidan, operatsiyalar haqidagi ma’lumotlarning ombordagi hisob-kitob 
varakalariga to’g’ri va to’liq joylashtirilganidan dalolat beradi. 
Materiallar harakati vedomostida 1010-"Materiallar"-schyoti bo’yicha oy boshidagi 
saldo, TMZlarning oy davomidagi (kirim va chikim bo’yicha) aylanishlari va TMZlarni 
haqiqiy tannarxi bo’yicha baholashdagi oy oxiridagi saldoning aks ettirilishi bosh daftarning 
1010- schyotidagi shunga o’xshash kursatkichlar bilan bir xilda bulishi kerak. 
Moddiy boyliklarning analitik joriy hisob-kitobini haqiqiy tannarx bo’yicha baholashda 
yoki hisob-kitob baholari bo’yicha baholashda yurgizish mumkin. Materiallar nomlarining 
soni nisbatan uncha katta bo’lmagan kichik xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda TMZlar 
nomlarining soni nisbatan uncha katta bo’lmagan kichik xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda 
TMZlarni ishlab chiqarish (foydalanish) extiyojlari uchun berishda ularni yaxshisi shu 
oydagi haqiqiy tannarx bo’yicha baholagan ma’kul. Agar aylanishda ko’p sonli nomdagi 
TMZlar mavjud bo’lsa, unda analitik hisob-kitobni xar bir nomdagi TMZning hisob-kitob 
narxlari bo’yicha baholashda yuritish maqsadga muvofiq bo’ladi. 
 
85

---

Hisob-kitob baholaridan foydalanish TMZlar harakatiga doir hujjatlar bilan ishlash 
vaqtini jiddiy kamaytiradi, chunki bunda har bir turdagi TMZ uchun uning har oydagi 
o’rtacha haqiqiy tannarxini aniqlab o’tirishga zarurat bo’lmaydi. 
Ishlab chiqarish zahiralarining turlariga ko’ra hisob-kitobi haqiqiy tannarxga ko’ra 
yuritiladigan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda bunday zahiralarni ishlab chiqarishga 
foydalanishga, ta’mirlash extiyojlariga va boshqa maqsadlarga berib yuborishda sarflangan 
moddiy resurslar o’rtacha tannarx bo’yicha baholanadi, bunday o’rtacha tannarx oy 
boshidagi TMZlar koldigining tannarxi va ularning hisobot oyida tayyorlangan sonining 
tannarxidan kelib chiqib aniqlanadi. Irtacha arifmetik tannarxni belgilash ko’p mexnat talab 
qiladi, chunki u shu turdagi TMZlarni sunggi marta etkazib berish to’g’risidagi 
ma’lumotlarni TMZlarni hisobga olishning son-mikdorli varaqalariga oldindan yozib 
chiqishni talab qiladi.