8-mavzu. Qarag‘ay simonlar sinfi Reja

 

Ginkgolar qabilasi — Ginkgoales 

 

Bu  qabila  vakillari  dastlab  quyi  perm  davrida 

paydo bo‘lib, yura davrida ravnaq topgan va yer yuzining 

ko‘p qismi, ayniqsa uning shimolida keng tarqalgan va 

aksariyat  qismi  tashqi  sharoitlarning  keskin  o‘zgarishi  natijasida  o‘lib  ketgan. 

96-rasm. Kordait. 

1 – kordaitning umumiy 

ko‘rinishi; 2 – novdasi. 

---

Ginkgolarning yer yuzida keng tarqalgan 20 dan ortiq turidan hozirgi kunda faqat 

bir turi, ya’ni ikki bo‘lmali ginkgo – Ginkgo biloba yovvoyi holda Xitoyda o‘sishi 

aniqlangan. Bu daraxt XI asrdan boshlab Xitoy va Yaponiyada xosiyatli o‘simlik 

sifatida  diniy  madrasalar  qoshida  o‘stirilgan.  XVII  asrda  Yevropaga  keltirilgan 

(97-rasm). 

Ginkgo balandligi 30-40 m ga qadar o‘sadigan daraxt o‘simlik. Uning poyasi 

sirt  tomonidan  to‘q  kulrang  po‘st  bilan  qoplangan.  Poyasining  ichki  tuzilishi 

qubbalilar poyasining ichki tuzilishiga o‘xshash. Po‘sti yupqa, o‘zak va ikkilamchi 

yog‘ochlik yaxshi taraqqiy etgan. Novdalari ikki xil, siyrak bargli uzun va barglari 

g‘uj bog‘lam-bog‘lam bo‘lib joylashgan qisqargan novdalar. 

Barglari o‘ziga xos tuzilishli, bandli, uchburchaksimon, uchi ikki bo‘lmaga 

ajralgan,  barg  tomirlari  dixotomik  joylashgan,  qishda  to‘kiladi.  Ginkgo  ikki  uyli 

o‘simlik sporofillari qisqargan novdalarda to‘plangan. Mikrosporofillari to‘pgulga 

o‘xshash  to‘p-to‘p  bo‘lib  joylashgan.  Megasporofillari  uzun  bandli  odatda  ikki 

megasporangiyli, ularni megasporofil qoldiqlari o‘rab turadi. Changlanishi shamol 

yordamida.  Mikrosporaning  o‘sishi,  urug‘lanishi  va  urug‘ining  shakllanishi 

sagovniklarga  o‘xshash.  Lekin  ko‘p  xivchinli  spermatozoidlari  bularda 

sagovniklarnikiga nisbatan ancha kichik. 

Urug‘lanishdan  so‘ng  vujudga  kelgan  urug‘ning  tashqi  qismi  yumshoq  va 

shirali ichki qatlamlari yupqa va qattiq bo‘ladi. Tashqi ko‘rinishiga ko‘ra ginkgoning 

urug‘i olxo‘rinikiga o‘xshab ketadi. Uning yumshoq qismi ovqatga ishlatiladi. 

 

 

 

97-rasm. Ginkgo biloba. 

1 – erkak gulli qisqargan novda; 2 – mikrosporofillar; 3 – urg‘ochi gulli 

qiskargan novda; 4 – alohida gul to‘plami; 5 – urug‘ murtagining ko‘ndalang 

---

kesimi; 6 – pishgan urug‘; 7 – urug‘ murtagining uch qismi: ин – integument, 

нц – nutsellus, пк – chang kamerasi, э – endosperm, ар – arxegoniy. 

 

Urug‘  ichida  ikki  pallali  va  endospermli  urug‘murtagi  joylashgan.  Urug‘ 

pallalari unib chiqish jarayonida yer bag‘rida qoladi. Ginkgolarning kelib chiqishini 

kordaitlarga  bog‘lashadi.  Lekin  bu  ikki  qabila  parallel  ravishda  urug‘li 

paporotniklardan kelib chikqan degan fikrlar ham bor. 

Ginkgoning  xo‘jalik  ahamiyatiga  kelganda  u  asosan  manzarali  o‘simlik. 

Uning shu xususiyatini inobatga olib, Ukraina, Kavkaz va boshqa issiq iqlimli nam 

o‘lkalarda shaharlarni ko‘kalamzorlashtirishda foydalanadilar.