“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

1. Ikkinchi  tartibli  aylanish  sirtlari.  Ikkinchi  tartibli  egri  chiziq  o`z 
o`qi atrofida aylantirilsa ikkinchi tartibli sirt hosil bo`ladi. Texnikada ikkinchi 
tartibli aylanish sirtlarning quyidagi turlari uchraydi. 
1. Shar aylananing o`z diametri atrofida aylanishidan hosil bo`ladi. 
 
8.10-chizma 

---

 
 
2.  Aylanish  ellipsoidi  ellipsning  o`z  o`qlaridan  birining  atrofida 
aylanishidan hosil bo`lgan. 
 
8.11-chizma 
 
3.  Aylanish  parabaloidi  -  parabolaning  o`z  o`qi  atrifida  aylanishidan 
hosil bo`ladi. 
 
8.12-chizma 
 
4. Ikki palllali aylanish giperbaloidi- giperbolaning o`z haqiqiy o`qi 
atrofida  aylanishdan hosil bo`ladi. 
 
8.13-chizma 
 
5.  Bir  pallali  aylanish  giperbaloidi-  giperbalaning  o`z  mavhum  o`qi 
atrofida aylanishidan hosil bo`lgan. 

---

 
 
 
 
8.14-chizma  
 
6. Aylanish konusi (Doiraviy konus). 
 
8.15-chizma 
 
7. Aylanish silindri (Doiraviy silindr). 

---

 
 
 
8.15-chizma 
Yuqorida  bayon  etilgan  sirtlarning  hammasi  ham  ixtiyoriy  har  qanday 
to`g`ri  chiziq  bilan  ikki  nuqtada  kesishadi,shuning  uchun  ular  ikkinchi  tartibli 
aylanish sirtlari deyiladi.  
To`g`ri  chiziqning  fazoda  ixtiyoriy  xarakat  qilishi  natijasida  hosil 
bo`lgan sirt chiziqli sirt deyiladi. 
Yo`naltiruvchi  chiziqlarning  turiga  va  yasovchi  chiziq  harakatining 
xarakteriga qarab, xar hil tipdagi chiziqli sirtlar hosil bo`ladi. 
1. Silindr sirtlar. Yasovchi AB to`g`ri chiziqning berilgan PQ yonalishga 
parallel  vaziyati  saqlanib, 
yo`naltiruvchi 
AC 
egri 
chiziq 
bo`yicha 
harakatlanishidan hosil bo`lgan sirt silindr sirt deyiladi. Agar yo`naltiruvchi berk 
egri chiziq bo`lsa, hosil bo`lgan sirt silindr deyiladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8.16-chizma 
Silindir  sirtning  proektsiyalar  tekisligi  bilan  kesiahuv  chizigi  uning 
izi  (asosi)  deyiladi.  Silindir  sirt  izi  yasovchining  yo`nalishi  bilan  berilishi 
mumkin. 
Silindir  sirtning  parallel`z  yasovchilariga  perpendikulyar  tekislik  bilan 
kesilishidan  hosil  bo`lgan  shakl  silindir  sirtning  normal  kesimi  deyiladi.  Agar 
 
 

---

 
 
silindirning  normal  kesimi  doira  bo`lsa,  bu  silindir  doiraviy  silindir  (aylanish