Таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Тежамкорлик тамойили. Бу тамойил ҳисоб ва ҳисоботни кам 
меҳнат ва молиявий маблағлар сарфлаб олиб боришни билдиради. 
Тезкорлик 
тамойили. 
Бу 
тамойил 
ҳисоб 
ва 
ҳисобот 
маълумотларини бошқарув органларига керакли вақтда ва ҳажмда 
беришни билдиради. Кечиктириб берилган маълумотлар ҳисобнинг 

---

бошқарув воситаси сифатидаги ролини пасайтиради. Аксинча, ўз 
вақтида берилган маълумотлар ҳисобни бошқарув воситаси сифатида 
ролини, унинг таъсирчанлик кучини оширади. 
Бухгалтерия ҳисобини юритиш негизида ѐтувчи тамойиллар бир-
бири билан узвий боғлиқдир.
Мисол 1. Товарнинг қиймати 100000 сўм. Корхонага ушбу товар 
учун 120000 сўм таклиф этилмоқда. Даромад қандай тамойилларга 
асосланган ҳолда тан олиниши ва ҳисобга олиниши керак? 
Жавоб: даромадни тан олиш ва ҳисобга олиш негизида ҳисоблаш, 
қиймат, мазмуннинг шаклдан устунлиги, икки ѐқлама ѐзув ва 
муҳимлилик тамойиллари ѐтади. Ушбу товардан олинадиган даромад 
120000 сўм миқдорида тан олинмайди, чунки ҳали товар сотилган эмас, 
у учун фақат таклиф тушган. Икки ѐқлама ѐзув ҳам берилмайди, чунки 
хўжалик операцияси ҳақиқатдан ҳам юз бермаган. Мазмуннинг шаклдан 
устунлигига кўра товар эгаси ўзгармаган. Агар ушбу таклифни 
эътиборга олиб, бухгалтерия ѐзуви берилганда эди, даромад реал 
бўлмасди, мос равишда, у тўғрисидаги ахборот муҳим хатоликларга, 
чунончи нотўғри бошқарув қарорларини қабул қилинишига олиб келар 
эди.
Мисол 2. Ўтган йилда ҳам, ҳисобот йилида ҳам ТМЗларни ҳисобга 
олишнинг бир хил усуллари корхонада қўлланилди. 
Жавоб: Демак, корхонада бухгалтерия ҳисобини юритишда 
қиймат, таққосламалик, даврийлик каби тамойиллар қўлланилган. 
Мисол 3. Корхона балансида пул маблағлари йилнинг бошида 10 
млн. сўм, йилнинг охирида 15 миллион сўм, пул кирими 100 миллион 
сўм, пул чиқими 95 миллион сўм бўлган. Пул киримининг охирги 
қолдиғи қуйидаги тамойилларни қўллаш асосида тан олинади: қиймат; 
пулда ифодалаш; даврийлик; икки ѐқлама ѐзув; муҳимлилик; 
таққосламалик.