S. F. Abdirasilov

B.Boboyev. Do‘stIik iplari.
50
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Mavzuli 
kompozitsiya 
mashg‘ulotIarida, 
bolalar 
rasmda 
tasvirlanishi  kerak  boMgan  obyekt  bilan  tanishtirilishi,  undagi  ba’zi  bir 
narsaiaming xomaki chizmalarini ishlashlari lozim bo'ladi.
Odatda  o‘qituvchi  bolalarga  bir  yoki  bir  necha  mavzuni  tavsiya 
etadi.  0 ‘quvchilar  esa  mavzulardan  birini  tanlab,  shu  asosda 
kompozitsiya  ishlaydilar.  Mavzu  asosida  rasm  chizishda  o‘quvchilar 
narsaiaming  asliga  qarab  rasm  ishlash,  dekorativ  rasm  ishlash,  san’atni 
va  borliqni  idrok  etish  darslarida  olgan  bilim  va  malakalariga 
tayanadilar.  Mavzu  asosida  rasm  ishlash  darslarida  bolalarning 
fantaziyasi va tasawurlari faollashadi.
Rangtasvir  kompozitsiyasi  mashg‘ulotlarining  asosiy  vazifalari 
bolalarga  narsaiaming  shakli,  rangi,  ularning  tuzilishi  haqida 
tushunchalar  berish,  eng  qiziq  mavzu  tanlay  olish,  qog‘ozda  rasmni 
to‘g‘ri  joylashtirishga  o‘rgatish  kabilardan  iboratdir.  Bulardan  tashqari 
perspektivaning  elementar qoidalari  haqida tushuncha  berish (yaqindagi 
narsaiaming  kattaroq,  uzoqdagilaming  kichikroq  ko‘rinishi),  mavzu 
asosida  rasm  chizishda,  obraz  va  narsaiaming  o‘zaro  munosabatlarini 
to‘g‘ri tasvirlashga o‘rgatish ham kompozitsiyaning vazifasiga kiradi.
Tasviriy san’at asarlaridagi kompozitsiyaning prinsipi va qonunlari 
bilan  o‘quvchilaming  mazmunli  rasm  ishlash  usuli  o‘rtasida  muayyan 
umumiylik  bor.  Shuning  uchun  tasviriy  san’atdagi  kompozitsiyaning 
hamma  qonunlarini  umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablarida  o‘tiladigan 
tasviriy  san’at  predmetidagi  kompozitsiyaga  yoppasiga  tatbiq  etish 
mumkin.
Rangtasvir  kompozitsiyasi  mashg‘ulotlarining  asosiy  maqsadi 
o‘quvchiIarda  ijodiy  tafakkur,  tasawur  va  fantaziyani  kerakli  darajada 
rivojlantirishdir.  Kompozitsiya  qonuniyatlarini  o‘quvchilar  ongiga 
yetkazishda  tasviriy  san’at  asarlarining  reproduksiyalaridan  foydalanish 
va ularni tahlil qilishning ahamiyati katta.
Mavzu 
asosida 
kompozitsiyalar 
ishlashda 
bo‘yoqlardan 
foydalanish  murakkab  vazifalardan  hisoblanadi. 
Chunki  bunda 
ko‘rgazmaIi  vosita  va  metodik  usullardan  to‘g‘ri  foydalanilgan 
holdagina  rangshunoslikka  oid  bilim,  malaka  va  ko‘nikmalami 
o‘zlashtirishga  erishiladi.  Bulardan  tashqari  rangtasvir  kompozitsiyasi 
mashg‘ulotlarida  bolalami  rangli  qog‘ozlar  bilan  ishlashga  o‘rgatish 
ijodiy ishlaming yanada qiziqarli bo‘lishiga yordam beradi.
b) 
Dekorativ 
kompozitsiya 
turli 
shakldagi 
naqshlaming 
namunasidan ko‘chirish,  mustaqil ijodiy naqsh ishlash hamda dekorativ- 
bezak ishlari singarilami qamrab oladi.
51
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

U  o‘quvchüarga  turmushda  uchraydigan  narsalaming  vazifalari, 
ulaming  shakli,  bezak  elementlarining  o‘zaro  bog‘liqligi  haqida 
tushuncha berishni  hamda yuksak mahorat  bilan tasvirlangan narsalami 
didsiz,  pala-partish  ishlangan  narsalardan  farq  qila  bilishga  o^rgatishni, 
shuningdek, ulaming badiiy didini tarbiyalashni maqsad qilib qo‘yadi.
Dekorativ 
kompozitsiya  darslarida 
bolalarga 
har  qanday 
naqshlaming  elementlarini  tevarak-atrofdagi  narsa  va  hodisalardan 
olingani  haqida  tushuncha  beriladi.  Binobarin,  naqsh  ishlash  mashg'u- 
lotlarida  rasm  ishlovchi  real  shaklni  o‘zgartirishi,  uni  soddalashtirishi, 
unga yangi detallar qo‘shishi mumkinligi qayd qilinadi.
Boshlang‘ich  sinflarda  dekorativ  tarzda  qayta  ishlangan  tabiiy  va 
geometrik shakllarga asoslangan yo'lsimon,  kvadrat,  doira,  to‘rtburchak 
shakllardagi naqshlar chizdiriladi.