S. F. Abdirasilov

Mashg‘ulot mavzularini taqvimiy tasvirii rejalashtirilishi.
Namunaviy  dastur asosida tasviriy  san’at darslarini  rejalashtirish -  
eng  murakkab  ishlardan  hisoblanib,  u  mavzularni  tasvirii  rejalashtirish 
dasturi deb nomlanadi.
Ta’Iim-tarbiyaviy  ishlami  rejalashtirish  oldidan  dasturni  chuqur 
0‘rganib  chiqish  zarur.  Dastur  asosiy  bajariladigan  topshiriqlami  va 
mashqlami 
ro‘yxatini  beradi,  ta’Hmni  o ‘qitish  mazmunini,  yil 
davomidagi  tartib va ketma-ketligini har bir topshiriqlarga ajratilgan soat 
hajmini  va bajarish materiallarini  ko‘rsatadi.
Sinfda  har  bir  o'quvchi  o‘zlashtirish  lozim  bo‘lgan  bilim  va 
malakalarni,  o‘quv  choraklari  va  haftalarga  taqsimlanishi  kerak.  Dastur 
ta’limni  o‘quv  vazifalarining  murakkablashuvini  metodik  ketma- 
ketlikda  ochib  bersa  ham,  ammo  o ‘qitishning  birmuncha  xususiy 
savollariga  (muammolariga)  taalluqli  emas.  M a’lumki,  pedagogik 
jarayon  -   ijodiy  dars  san’ati.  Shuning  uchun  ham  dastur  ma’lum  bir 
yo‘nalishga  umumiy  harakatdir.  Dasturda  ta’limning  asosiy  yo'nalishi 
berilgan  xolos,  uni  amalga  oshirilishi,  birmuncha  xususiy  savollarning
146
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

javobini  yechilishi  -   o‘quv  jarayonini  tashkil  qiluvchi  o‘qituvchining 
o‘ziga bog‘liq.
Ayrim bo‘lg‘usi  o‘qituvchi  so‘rashi  mumkin,  bajarishga imkoniyat 
boMmaydigan  tavsiyanomalar  berilgan  bo‘lsa  dastumi  qanday  qilib 
bajarish  mumkin.  Masalan,  tasviriy  san’at  asarlari  haqida  suhbat 
o‘tkazish  darslarida  ma’lum  asarlar  reproduksiyalari  tavsiya  qilinadi, 
lekin ularni har doim ham kitob do‘konlaridan xarid qila olmaysiz.  Yoki 
qalamtasvir  b o iim ida  natyurmort  ma’lum  bir  narsalardan  tuzilgan 
bo iish i mumkin, lekin qishloq joylarda ular boim asligi mumkin.
0 ‘quv  dasturlari  aynan  asliga  muvofiq  to‘g‘ridan  -  to‘g‘ri 
bajarilishini  talab  qilmayapti.  U  faqat  qanday  rassomlar  bilan 
o'quvchilami  tanishtirish  va  qaysi  asarlari  musavvirlarni  ijodiy 
tomonlarini  yaqqolliroq  k o isatib   berayapti.  Yetarlicha  tushunarli, 
agarda  o'qituvchi  fondida  ko'rsatilgan  u  yoki  bu  musavvirni  asar 
reproduksiyasi  boim asa,  unda  u  boshqa  rassom  asarlari  bilan 
almashtirilishi  mumkin.  Natyurmortga  kerakli  b oigan  buyumlar  ham 
yo‘q b o isa ,  narsaiaming  shaklini  murakkablik  darajasini  hisobga  olgan 
holda shakli shunga o‘xshash buyumlar bilan o‘zgartirish mumkin.
Maktabda  shaxsiy  ish  rejasini  tuzishda  o‘qituvchi  har  bir  sinf 
uchun yillik  ish rejasini  ishlab  chiqishi  zarur.  Bunday  yillik  ish  rejasini 
yaxshisi  tasvirli  bajarish  maqsadga  muvofiqdir.  Ular  ishlami  barcha 
kompleksini  yaqqol  tasvirlaydi.  Maktabda  chorakni  so‘nggi  darslarini 
suhbat  yoki  narsani  o‘ziga qarab  rasm  ishlash  bilan  tugallaydi.  Bunday 
tuzilgan  rejalashtirishni  muvaffaqiyatli  deb  hisoblab  boim aydi.  Agarda 
rejalashtirishda  chorakni  so‘nggi  darsida  mavzu  asosida  yoki  bezakli 
rasm ishlash belgilangan bo isa, bolalarga shu ishni ta’til vaqtida bayram 
bilan b o g iab  davom ettirish imkoniyatini yaratib bergan boiam iz.
Mavzularni  - tasvirli  rejalashtirish  dasturi,  yutuq va kamchiliklarni 
yaqqol  ko‘rsatib  turadi.  Bundan  tashqari,  tasvirli  rejada  o‘quv 
qo‘yilmalarni  (postanovkalarni)  xarakterlarini  va  ularni  metodik 
yo‘nalishlarini aks ettirish yengil boiadi.
Eng  qulay  yillik  ish  rejasi  uni jadval  tarzida  tuzish,  chunki  uning 
kataklarida  o‘quv  materiallari  chorak  bo‘yicha  va  alohida  darslar 
bo‘yicha  taqsimlanadi.  Har  bir  katakda  o‘quv  ishlami  turlari,  darsning 
mavzusi va mazmuni yaqqol ko‘rgazmali tasvirlanadi.
Tasvirli  -   mavzuli  reja  dasturi  o‘ziga  xos  jadval  sifatida  to‘rtta 
qatordan  iborat  (o‘quv  chorakning  soniga  qarab)  boiib,  ulami  har  bir 
chorakdagi  o ‘tkaziladigan  darslaming  soniga  qarab  yana  bir  necha
147
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qatorlarga boiinadi.  Bu qatorlar esa o ‘z  navbatida icataklarga  boiinadi 
Bular mavzular asosida tasvirlar bilan toidiriladi.
I  
-  
jadvoi
Chorak
yoki
semestr
t.r
dars-
lar
dars
turlari
darsning
mavzusi
darsning
maqsadi
Q o ila-
nish
materiali
soat
jami
I
chorak
1-2
mavzu
asosida
rasm
ishlash
«Kuz»
Kuz 
manzarasini 
kompozitsiya­
sini tuzish, 
tabiatni sevish
qalam,
akvarel
guash
2
soat
Demak,  birinchi  qator  sarlavhasida  chorak  belgisi,  tartib  raqami, 
dars  soni,  dars  turlarining  nomi,  darsning  mavzusi,  maqsadlari  va 
vazifalari,  berilgan  mavzu  qanday  materiallarda  bajarilishi  va  unga 
necha soat ajratilgani ko‘rsatiladi.
Ushbu jadval  to'rtta qatordan  iborat b o iad i,  lekin  kataklari  har bir 
choraqda bir xil emas, albatta, o‘quv chorakni haftasiga bogiiqdir.
M??salan,  1-chorak  1.09 boshlanadi 4.11  tugallanadi - 8-9 hafta
2-chorak  10.11  - 30.12 - 7-8 hafta
3- chorak  12.01  - 23.03 -  10-11  hafta
4- chorak  1.04 - 25.05 - 7-8 hafta
Shunday  qilib,  maktabda  darsning  soni  jihatidan  eng  katta  va 
cho‘zilgan  chorak  uchinchi  chorakdir.  Tasvirlangan  kataklarJa  ham 
darslaming  raqami  va  rangli  belgilar  orqali  dars  turlarini  ajratib 
ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir, masalan,