Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

mikroplazmali payvandlash texnologiyasidir. Uning chizmasi 6-rasmda keltiril-
gan.  Volframli  uchi  o‘tkir  (1)  elektrod  (0,8—2,0  mm diametrda)  uning  di-
ametriga  mos  keluvchi,  suv  bilan  sovitiladigan  (2)  soplo  ichiga  o‘rnatilgan.
Elektrod soploga chiqish diametri masofasida aniq qilib o‘rnatiladi. Elektrod va
soplo orasiga plazma hosil qiluvchi gaz yuboriladi. Yordamchi (6) manba yor-
damida soplo va elektrod orasida doim yonib turuvchi kichik amperli yoy hosil
qilinadi.  Plazma  hosil  qiluvchi  gazni  haydash  orqali  soplo  teshigida  plazma
oqimi chiqariladi. (4) mahsulotga 1—2 mm masofada gorelka olib kelinib, (5)
asosiy tok manbayi yordami-
da ishchi yoyi hosil qilinadi.
Erigan  va  qizdirilgan
metallni  himoyalash,  yana
plazma  ustuni  ustuvorligini
orttirish  uchun  kichik  di-
ametrli  tirqish  bo‘yicha  suv
bilan sovitiluvchi soplo va (3)
keramik mundshtuk ora sidan
himoyalovchi  gaz  beriladi.
Mikroplazmali  payvandlash
to‘g‘ri  qutbli  doi miy  tok
yoyida (uzluksiz yoki impul-
sli rejimda yonuvchi) amalga
oshiriladi.  Plaz ma  oqimi
yuqori  konsentratsiyaga  va
5 - r a s m. Plazma-yoy olish qurilmasi.
6 - r a s m. Mikroplazmali payvandlash qurilmasi.

---

31
issiqlik  oqimini  faol  tar-
qatishga  ega  bo‘lib,  uni
keng  oraliqda  rostlash
mumkin.  Plazmatron  yoyi,
asosan,  doyimiy  tok  man-
baidan  tok  oladi.  Yoy  oss-
ilyator  yordamida  paydo
qilinadi. Plazma hosil qilu-
vchi 
yoyni 
ta’minlash
uchun  20—120V  va  undan
yuqori bo‘lgan ishchi kuch-
lanishli  tok  manbayi  kerak
bo‘ladi.
Plazma oqimi hamma metall va qotishmalarni (qa linligi 0,1—60 mm ga cha)
payvandlaydi. Uning yordamida tutashuvchi burchakli, tavrli birikmalar hosil qil-
ish va qalinligi 0,1—2 mm bo‘lgan detallarni ham biriktirish mumkin (5-rasm).
Yoyli  plazma  oqimida  payvandlashning  asosiy  tartibi  quyidagilar: ishchi
yoyining tok kuchi va kuchlanishi, plazma hosil qiluvchi va himoya gazlarining
tarkibi,  sarfi  va  tezligi,  soplodan  mahsulot  yuzasigacha  bo‘lgan  masofa,  pay-
vandlash tezligi.
Kerakli rejimni tanlab olishda payvandlanayotgan material turiga va qalin-
ligiga,  birikma  konstruksiyasiga  va    plazmatronning  texnik  ko‘rsatkichlari  va
kostruksiyasiga va shu kabi boshqa ko‘rsatkichlarga e’tibor beriladi.
Barcha turdagi gorelkalarda volfram sterjenlar suyuqlanmaydigan elektrod-
lar sifatida ishlatiladi. Tarkibida 1—2% langan oksidi bo‘lgan volfram sterjenlar
ancha chidamli hisoblanadi. Barcha turdagi simlar va kukunlar suyuqlantirilsa,
qoplash materiallari bo‘la oladi. Asosiy metallni minimal darajada aralashtirib,
suyuqlantirib  qoplangan  yupqa  qatlam  va  yaxshi  sifatli  sirt  hosil  qilishga  olib
keluvchi  plazma  oqimining  xususiyati  qimmat  bo‘lsada,  biroq  yeyilishga  chi-
damli  materiallarni  ishlatishga  imkon  beradi.  Mexanik  ishlov  berish  uchun
qoldiriladigan minimal qo‘yim (suyuqlantirib qoplangandan so‘ng darhol jilvir-
lash) materialni ancha tejaydi. Shuning uchun plazma bilan suyuqlantirib qo-
plashda qim mat    baho PG-SR2, PG-SR3, PG-SR4 nikel asosli kukunlari, qattiq
qotishmali temir asosli PG-FBX-6-2, KBX-PG-US25 ku kunlari va hokazolar,
shu ningdek, turli kukun aralashmalaridan foydalaniladi.
Plazma bilan suyuqlantirib qoplash jihozlari tok bilan ta’minlash manbayi,
plazmaviy gorelka, boshqarish va nazorat qilish pulti, ballast reostatlar, drossel,
kukun yoki simni uzatish mexanizmi, suvning sirkulyatsiyalanish sistemasi, plaz-
ma hosil qiluvchi va himoya gazlari solingan ballonlar, detal va plazmaviy gorelka-
7 - r a s m. Payvand birikmalari hosil qilishdagi
asosiy o‘lchamlar.

---

ning siljitish stanogini o‘z ichiga oladi. Kukundan foydalanib suyuqlantirilib qo-
plashda maxsus kukunli ta’minlagichlardan, sim bilan suyuqlantirib qoplashda esa
odatdagi payvandlash avtomatlarida simni uzatib turish mexanizmlariga o‘xshash
mexanizmlardan foydalaniladi. Plazmaviy gorelkalar  suv uzatish tarmog‘i orqali
kamida 5 l/min suv bilan sovitiladi.
Silindrik  va  boshqa  detallar  qayta  jihozlangan  tokarlik  dastgohi  yoki  yoy
bilan  payvandlash  avtomatik  dastgohlariga  o‘xshash  maxsus  suyuqlantirib  qo-
plash dastgohlarida suyuqlantirib qoplanadi. Vallar va o‘qlardagi podshipniklar
o‘tqaziladigan yeyilgan joylarni, tashqi shlitsalar, tirsakli vallar, avtotraktor dvi-
gatellari klapanlarining faskalari, pluglarning tig‘lari va boshqa shu kabi ishchi
detallarni tiklashda plazma oqimidan foydalanib suyuqlantirib qoplanadi.