Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

Diffuziyali payvandlash
Diffuziyali  payvandlash  bosim  ostida  payvandlash  turiga  kiradi.  Unda
biriktirila yotgan  yuzalar  diffuziyali  birikishda  uzoq  vaqt  yuqori  haroratda  va
kuchsizroq  plastik  deformatsiyalab  amalga  oshiriladi.  Biriktirilayotgan  yuzalar
siquvchi kuch ta’sirida atomlararo kuchlarning ta’sirlashuvigacha yaqinlashtiri-
ladi, metallni qizdirish esa plastik deformatsiyalanishga yordam beradi.
Diffuziyali  payvandlash  jarayonini  quyidagi  uchta  bosqichda  ko‘rish
mumkin  (2-rasm):
a)
1 - r a s m. Sovuq holda payvandlash usuli.
2 - r a s m. Diffuziyali payvandlash jarayoni.
b)
P
P
ε
ε
P
P
ε
ε

---

28
— birinchi bosqichda yuzalar orasida fizikaviy bog‘lanish hosil bo‘ladi;
— ikkinchi bosqichda kimyoviy bog‘lanish hosil bo‘ladi;
— uchinchi bosqichda bog‘lanish hududida hajmiy bog‘lanish hosil bo‘ladi.
Uchinchi bosqichda metallning qayta kristallanishi sodir bo‘ladi, ya’ni met-
allni qizdirish natijasida plastik deformatsiya ta’sirida mustahkamlangan donalar
qaytadan kristallanadi. Yuzada har xil iflosliklarning bo‘lishi donalarning mus-
tahkam  birikishiga  halaqit  beradi.  Shuning  uchun  diffuziyali  payvandlashda
mayda donalarning yirik do nalarga aylanishi uchun halaqit beruvchi jarayonlar
oldini olish kerak. Bu jarayon vakuumda bajarilsa yaxshi natija beradi.
Diffuziyali  payvandlash  maxsus  dastgohlarda  amalga  oshiriladi  (3-rasm).
(2) ven tilda ulanuvchi suv bilan sovitiladigan (1) vakuum kamerasiga payvand-
lanayotgan  (6)  detallar  qo‘yiladi.  (3)  nasoslar  yordamida  vakuumdagi  havo
bosimi 10
-2
—10
-5
mm simob ustuniga keltiriladi. Havo so‘rib olingandan so‘ng
(4) yuqori chastotali generatorga ulangan indikator yordamida detallar qizdiri-
ladi. Detallarni siqish (5) gidrosistema yordamida amalga oshiriladi.
Siqish jarayoni detalni kerakli haroratda qizdirib bo‘lingandan so‘ng amal-
ga oshiriladi. Siqib turish vaqti materialni payvandlanish xususiyatiga, bosim va
boshqa  omillarga  bog‘liq  bo‘ladi.
Payvandlangan  detallar  vakuumda
sovitiladi.
Diffuziyali  payvandlash  jaray-
onining  asosiy  nazorat  qiladigan
ko‘rsatkichlari  quyidagilardan  ibo-
rat:  harorat,  siqish  bosimi,  vakuum
va  detalni  ushlab  turish  vaqti. Bir
xil  materiallarni  diffuziyali  pay-
vandlashda biriktirish harorati met-
allni  eritish  haroratining  0,5—0,7
qismiga teng bo‘ladi. Har xil tarki-
bli  metallarni  payvandlash  harorati
oson  eruvchi  metall  harorati
bo‘yicha  olinadi.  Payvandlash  ja -
rayonida haroratni ko‘tarish, atom-
lar diffuziyasini tezlatish va kontakt
yuzaning  plastik  deformatsiyasini
yaxshilash  uchun  zarur.  Pay vand -
lashda  payvandlash  (ushlab  tu rish)
vaqtini  o‘zgartirmay  turib  harorat
ko‘tarilsa,  birikma  mustahkamligi
3 - r a s m. Diffuziyali payvandlash
dastgohi. 

---

29
ortib boradi. Siqish bosimi ma’lum miqdorgacha ko‘tarilsa ham birikma mus-
tahkamligini  orttiradi,  ma’lum  chegara dan  so‘ng  esa  uni  kamaytiradi.  Mo‘rt
metallarni juda ham ko‘p vaqt ushlab turish  birikish hududida g‘ovaklar paydo
bo‘lishiga olib kelishi mumkin. 
Diffuziyali payvandlashning afzalligi shundan iboratki, bunda payvandlash
biriktirilayotgan  detallar  qalinligiga  bog‘ liq  emas.  Diffuziyali  payvandlashda
metall  bilan  metallmas  materiallarni  oson  va  sifatli  payvandlash  mumkin.  Bu
esa har xil o‘lchov asboblari detallarini, bimetallar va murakkab kompozit ma-
teriallarni payvandlash imkonini beradi (4-rasm).