Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

Natura-o`lchov  birligi  deyilganda,  o`rganilayotgan  hodisaning  ichki 
xususiyatini  ifodalovchi  og’irlik,  uzunlik,  hajm  va  boshqa  birliklar  tushuniladi. 
Masalan,  ishlab  chiqarilgan ko`mir  –  tonna,  aholi  soni  – kishi,  ekin  maydoni – 
gektar, bosib o`tilgan masofa – kilometrlarda ifodalanadi.  
Ba`zi  murakkab  hodisalarni  ikkita  va  undan  ortiq  o`lchov  birliklarining 
o`zaro  birikmasi  bilan  tavsiflashga  to`g’ri  keladi.  Masalan,  yuk  transportining 
bajargan  ishi  –  tonna-kilometr  (tashilgan  yuk  hajmi  va  bosib  o`tilgan  masofa), 
ish vaqti – kishi-soat yoki kishi kuni (ishlangan kun yoki soat va kishilar soni), 
iste`mol qilingan elektr energiya – kilovatt-soat (kilovatt va soat) va hokazolarda 
ifodalanadi.  
SHunday  qilib,  murakkab  hodisalarni  ifodalovchi  ikki  va  undan  ortiq 
o`lchov birliklarining o`zaro birikmasi statistikada kompleks o`lchov birliklari 
deyiladi.  
SHuni  ham  qayd  qilish  kerakki,  natura-o`lchov  birliklari  ayrim 
hodisalarning iste`mol xususiyatlarini to`la hisobga olmaydi. Masalan, traktorni 
olaylik.  Ularning  sonini  donada  aniqlash  mumkin.  Ammo  ayrim  olingan 
traktorlar  turlicha  quvvatga,  ya`ni  turlicha  iste`mol  qiymatiga  ega.  SHunday 
ekan  ularni  to`g’ridan-to`g’ri  dona  hisobida  sanab,  umumiy  sonini  aniqlash 
mumkin emas, aks holda ularning iste`mol qiymatini hisobga olmagan bo`lamiz. 
natijada  raktor  bilan  ta`minlanish  va  undan  foydalanish  haqida  noto`g’ri 
ma`lumotga  ega  bo`lish  mumkin.  Bu  sohada  aniq  tasavvur  hosil  qilish  uchun 
traktorlarni  shartli-natura  birliklarida  hisoblash  kerak.  Buning  uchun  maxsus 
shartli  birlik  qilib  olingan  shartli  traktorga  keltirish  koeffitsientlaridan 
foydalaniladi.