Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

Mutlaq  miqdorlar  kuzatilayotgan  miqdor  birliklarini  qo`shish  yoki 
ayirish  yo`li  bilan  aniqlanadi.  Birinchi  holda  mutlaq  miqdorlar  «bir»,  «ikki», 
«uch»,  «to`rt»  va  hokazo  tartibda  sanaladi  va  aniqlanadi.  Masalan,  guruhda 
talabalar, jamoa xo`jaligida jamoa a`zolari; zavodda ishlab chiqarilgan mashina, 
stanoklar  soni  bevosita  sanash  yo`li  bilan  aniqlanadi.  Bunday  miqdorlar  son 
ko`rsatkichlari deb yuritiladi. Ular butun sonlar ko`rinishida bo`ladi.  
Ikkinchi holda mutlaq miqdorlar bevosita o`lchash yordamida aniqlanadi. 
Masalan,  jamoa  xo`jaligida  etishtirilgan  sabzavot  va  poliz  mahsulotlarining 
miqdori,  fabrikada  ishlab  chiqarilgan  matoning  hajmi,  ko`mir  shaxtasida  qazib 
chiqarilgan  ko`mir  miqdori  kabilar  o`lchash  yordamida  hisoblanadi.  Bunday 
usulda olingan miqdorlar hajm  ko`rsatkichlari deb yuritiladi. Ular butun yoki 
irratsional (butun bo`lmagan) sonlar bo`lishi mumkin.  
Borliqni,  ijtimoiy  hayotni  mutlaq  va  nisbiy  miqdorlarsiz  tasavvur  qilish 
mumkin emas. CHunki qanday bir voqea xususida so`z yuritmaylik, unda albatta 
sifat  va  miqdor  o`lchovi  mezon  rolini  o`ynaydi.  Masalan,  2002  yildan 
respublikamizda  180  mingdan  ortiq  korxona  mustaqil  ravishda  tadbirkorlik 
faoliyati  bilan  shug’ullanib  kelmoqda.  Jismoniy  shaxs  sifatida  yakka  tartibda 
faoliyat 
ko`rsatayotgan 
korxonalarning 
soni 
300 
mingdan, 
dehqon 
xo`jaliklarining  soni  esa  3  milliondan  oshdi.  Har  uchali  miqdor  hammutlaq 
miqdordir.  2002  yilda  1995  yilga  nisbatan  viloyatda  don  mahsulotlarini 
etishtirish 115,4 foizga o`sgan, paxta va sabzavot etishtirish esa tegishli ravishda 

---

 
41 
85,0  va  81,1  foizgacha  kamaygan.  Bunday  miqdorlar  statistikada  nisbiy 
miqdorlar deb yuritiladi. 
Agar so`z aholi turmush tarzi yoki turmush darajasi to`g’risida boradigan 
bo`lsa,  u  holda eng  avvalo  aholining  real daromadi  darajasi  va  uning o`zgarish 
yo`nalishi nazarda tutiladi. Quyidagilar, ya`ni:  

  aholining  umumiy  soni,  shu  jumladan  erkaklar  va  ayollarning  soni,  yoshi, 
ularning qanchasi shaharda va qanchasi qishloqda yashayotganligi; 

  qanchasi sanoatda, qishloq xo`jaligida, qurilishda, transport, savdo va boshqa 
sohalarda ishlayotganligi; 

  qanchasi  muhandis,  agronom,  shifokor,  o`qituvchi,  iqtisodchi,  ilmiy  xodim 
ekanligi; 

  qanchasi  ishchi,  jamoa  a`zosi,  xizmatchi  va  ularning  malakasi,  ma`lumot 
darajasi; 

  mamlakatda  necha  kishi  o`qimoqda  va  boshqalar  to`g’risidagi  qator  mutlaq 
va  nisbiy  miqdorlar  xalq  xo`jaligi  istiqbolini  belgilash  uchun  asos  qilib 
olinadi.