Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

 
Jami 
100 
8160 
81,6 
 
5
,
4
20
10
9
30
50
40
50
9






 
Natijada  birinchi  guruhda  do`konlar  sonini  hisoblash  quyidagi  umumiy 
ko`rinishni oladi: 
15 + 8 + 13 + 3 + 4,5 









30
50
40
50
9
= 43,5 
Tovar oborot hajmi ham shu nisbat asosida aniqlanadi:  
93 + 112 + 200 + 68 + 75,6 









30
50
40
50
378
 = 548,6 
 
Qisqacha xulosalar 
Tasniflash  va  guruhlash  hodisa  va  jarayonlarni  o`rganish  uchun  statistik 
to`plamlarni  tuzish,  ularni  chegaralash  va  statistik  axborotlarni  yaratishning 
muhim  qurolidir.  Bu  usul  yordamida  statistik  kuzatish  natijasida  to`plangan 
besanoq,  tarqoq,  tasodifiyot  girdobida  o`ralib  qolgan,  hom  boshlang’ich 
materiallar  asosida  ixcham  bir-biri  bilan  uzviy  bog’langan,  ma`lum  tartib-

---

 
31 
qoidalarga, qonuniyatga bo`ysungan, tuzilmaviy shakllarga ega to`plamlar barpo 
etiladi. 
Tasniflar hamma ilmiy va amaliy sohalarda qo`llanadi. Kimyo, biologiya, 
fizika,  astronomiya  va  boshqa  tabiiy  fanlarda  yaratilgan  tasniflar  olamshumul 
kashfiyotlar  hisoblanadi,  masalan,  Mendeleevning  davriy  elementlar  sistemasi, 
Linneyning  botanika  sistemasi,  Charlz  Darvinning  o`simliklar  sistematikasi, 
Ulug’bekning  astronomik  jadvallari  («Zij  Kuragoniy»)  va  h.k.  shular 
jumlasidandir. 
Statistikada  ham  ijtimoiy-iqtisodiy  hodisa  va  jarayonlarning  tasniflar 
tizimi  ishlab  chiqilgan.  Ularni  eHM  yordamida  tuzish  uchun  xalqaro  va  milliy 
tasniflagichlar yaratilgan. 
Tasniflash  hodisa  va  jarayonlarni  sifat  xossalariga  asoslanib,  o`zaro 
bog’lanishda  tartiblash  bo`lsa,  guruhlash  tasniflarni  kundalik  hayotda  tuzish  va 
ijtimoiy-iqtisodiy  tahlil  jarayonida  qo`llashdir.  Guruhlash  ko`proq  miqdoriy 
belgilarga  tayanadi.  SHu  bilan  birga  u  guruhlarni  tuzish  va  chegaralash  uchun 
belgilarni  saylab  olish  va  hamda  pirovard  natijalarini  talqin  (tahlil  qilish) 
qilishda  o`rganilayotgan  ob`ektlarning  sifat  mohiyatini  hisobga  olishni  talab 
qiladi. 
Shunday qilib, guruhlash to`la qonli statistik usulidir. 
Tasniflashning  har xil  turlari  va usullari bo`lganidek, guruhlashning ham 
turli  usullari  mavjud.  Tipologik,  analitik  va  tuzilmaviy  guruhlashlar,  oddiy  va 
kombinatsion,  bir  o`lchovli  va  ko`p  o`lchovli,  birlamchi  va  ikkilamchi 
guruhlashlar shular jumlasidandir. 
Guruhlash usulidan amaliy  ishda  foydalanayotganda guruhlarni  tuzish va 
ularni ta`riflovchi birlamchi mutlaq va o`rtacha ko`rsatkichlarni hisoblash bilan 
odatda chegaralaniladi. Ammo bu holda statistika uslubi ya`ni analitik statistika 
to`la  qonlikda  qo`llanildi,  deb  bo`lmaydi,  chunki  u  guruhiy  ko`rsatkichlarni  va 
ular  orasidagi  bog’lanishlarni  baholashni,  ishonchli  ekanligini  aniqlashni  talab 
qiladi.  SHuning  uchun  guruhlash  natijalarini  elastiklik  va  barqarorlik 
ko`rsatkichlarini  hisoblash  hamda  dispersion  tahlil  bilan  to`ldirish  va 
takomillashtirish  kerak.  Natijada  guruhlash  statistika  usuli  sifatida  boy 
mazmunga ega bo`ladi va analitik ahamiyati kuchayadi.