Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

 

---

 
177 
I. Ishlab chiqarish hisoblamasi 
Foydalanish 
Resurslar 
2. Oraliq iste`mol  
3. YAlpi qo`shilgan qiymat (1-2) 
1. Ishlab chiqarish 
Jami foydalanilgan 
Resurslar jami 
 
Ishlab  chiqarish  hisoblamasi  ishlab  chiqarish  natijalarini  yoritish  uchun 
mo`ljallangan.  Uning  o`ng  tomonida  aks  ettiriluvchi  ishlab  chiqarish,  ishlab 
chiqarish  natijalarini  o`lchovchi  boshlang’ich  nuqta  bo`lib  hisoblanadi.  Keng 
ma`noda ishlab chiqarish – ishlab chiqarilgan barcha tovar va xizmatlar qiymatini 
aks ettiradi. Uni hisoblash jarayonida ishlab chiqarishning o`zida sarflangan tovar 
va  xizmatlar  qiymati  ayirib  tashlanmaydi.  SHuning  uchun  ishlab  chiqarish 
tarkibida takroriy hisoblamalar mavjud bo`ladi. 
Iqtisodiyotning har xil sektor va tarmoqlarda har xil usullarda hisoblangan 
ishlab  chiqarish  hajmi  bir-biridan  farq  qiladi.  Masalan,  nomoliyaviy  sektorda 
ishlab chiqarish hajmi quyidagi formula bo`yicha hisoblanadi: 
P = R + S; 
bunda,  
P – ishlab chiqarish; 
R – sotilgan mahsulot hajmi; 
S – ishlab chiqarilgan, lekin sotilmay qolgan tayyor mahsulotlar 
zahiralarining ortishi, bunga tugallanmagan ishlab chiqarish 
qoldig’i ham qo`shiladi. 
Sotilmay  qolgan  tayyor  mahsulotlar  zahirasining  ortishi  quyidagi  formula 
bo`yicha hisoblanishi mumkin: 
S = S
1
 – S
0
; 
bunda,  
S
1
 – davr oxirida zahiralar qiymati; 
S
0 
– davr boshidagi zahiralar qiymati.  
Aytish lozimki, MHTda quyidagi muhim qoidaga rioya qilinadi: tovarlar va 
xizmatlar  ishlab  chiqarilgan  vaqtidagi  baho  bilan  baholanadi,  sotilgan  vaqtidagi 
baho  bilan  emas.  YUqori  inflatsiya  mavjud  bo`lgan  davrda  bunday  farq  juda 
yuqori bo`lishi ham mumkin. 
Mahsulot  ishlab  chiqarish  vaqtidagi  baho  bilan  baholash  maqsadida 
MHTda zahiradagi tayyor lekin sotilmay qolgan mahsulotlarni yuqori inflyatsiya 
davrida baholash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: 
S
1
 = L – M  
bunda,  
L – tovarlarni zahiraga qo`yish vaqtidagi baho bilan baholangan 
mahsulotlar qiymati; 
M – tovarlarni zahiradan olish vaqtidagi baho bilan baholangan 
mahsulotlar qiymati.  
Bank  muassasalarining  ishlab  chiqarish  hajmi  quyidagi  formula  bo`yicha 
aniqlanadi: 
R = T
1
 – T
0
  
bunda,  
R – banklarning ishlab chiqarish hajmi; 
T
1
 – mablag’larni jalb qilgani va joylagani uchun xaridorlarning 
banklarga to`lagan foizlari; 

---

 
178 
T
0
 – banklar tomonidan ozod moliyaviy resurslarni jalb etgani uchun 
banklarning xaridorlarga to`lagan foizlari. 
Demak,  banklar  resurslarni  saqlovchilar  bilan  investorlar  orasidagi 
vositachi  rolini  o`ynaydilar.  Aytish  lozimki  moliyaviy  vositalarning  ishlab 
chiqarish hajmiga xaridorlarning quyidagi xizmatlar uchun to`lovlari: boyliklarni 
seyflarda  saqlash,  investitsiyalash  bo`yicha  berilgan  maslahatlar,  valyuta 
almashtirish va h.k. ham qo`shiladi. 
Sug’urta kompaniyalar mahsulot hajmi quyidagicha aniqlanadi: 
P = R – K + Q – N  
bunda,  
R – sug’urta kompaniyalarga to`langan sug’urta mukofotlari; 
K – sug’urta kompaniyalari to`lagan sug’urta to`lovlari; 
Q – sug’urta kompaniyalari tomonidan texnik zahiralarni 
qimmatbaho qog’ozlarni va boshqa moliyaviy mablag’larni 
investitsiyalashdan olingan foizlar; 
N – sug’urtalangan texnik zahiralar hajmining ortishi.