ÓzbekstAn tAriYxÍ

súwretlew kórkem 

óneri hám muzıka

G

http://eduportal.uz

---

78

Buxara  ámirliginde  bilimlendiriw  sisteması  ashtar-

xaniyler  dáwirindegi  kóriniste  saqlap  qalındı.  yaǵnıy, 

oqıw  orınları  ámirlikte  de  baslanǵısh  (mektep)  hám  joqarı  (medirese) 

mektepten ibarat edi. Mektepler, tiykarınan, meshitler qasında ashılǵan. 

olarda  imamlar  oqıtıwshılıq  etken.  Ámir  haydar  1803—1804-jılları 

reforma  ótkizdi.  oǵan  muwapıq,  ámirlikte  barlıq  puqaralar  ushın 

zárúrli  ulıwma  bilimlendiriw  engizildi.  reformanı  ámelge  asırıw 

ushın  hárbir  beklikke  arnawlı  wákiller  jónetildi.  sol  waqıtta  jiyeni  — 

Qarshi  begi  sayyid  axmed  Xoja  fayziy  ámirlik  boyınsha  juwapker  etip 

tayınlandı.  Ámir  haydar  jiyenine  jollaǵan  xatında  bılay  dep  jazǵan 

edi:  «Siz...  muǵallimlerge  tayınlań,  olar  zárúrli  ulıwma  bilimdi  barlıq 

boysınıwshı  xalıq  puqta  iyelewin  támiyinlesin...  barlıq  adamlar  ulıwma 

zárúrli  bilimdi  puqta  iyelesin».  Medirese  tálimi  úsh  basqıshlı  edi.  Bul 

dáwirde  Buxarada  60  medirese  300  meshit  bar  boldı.  Medireselerde  9 

mıńnan 10 mıńǵa shekem talaba bilim alǵan.

anıq pánlerden tısqarı tariyx, geografiya, til hám ádebiyat, arab tili, 

sonday-aq, teologiya iliminen bilim berilgen. tábiyiy pánler, tiykarınan, 

orta  ásirler  avtorlarınıń  shıǵarmaların  tákirarlawdan  arıǵa  ótpegen. 

tariyx  sabaqları  bolsa  avtorı  belgisiz  bolǵan  «tarixi  iskandariy» 

hám  Xiii  ásirde  jasaǵan  alauddin  atamalik  Juvayniydiń  «tarixi 

Jahonkushoy» shıǵarmaları tiykarında alıp barılǵan.

Juvayniy  (1226—1283)  tariyxshı  alım  hám  mámleket  iskeri  bolǵan 

edi. ol arab, parsı, monǵol hám uyǵır tillerin tolıq iyelegen. óz shıǵar-

masın  Monǵoliya,  orta  aziya  hám  de  irannıń  Xiii  ásirdegi  tariyxına 

arnaǵan.  shıńǵısxannıń  basıp  alıwshılıq  urısları,  sonday-aq,  Jojıxan 

hám shıǵatay hám de olardıń áwladları tariyxı haqqında sóz etedi.

ekinshi  bólimi  bolsa  Xorezmshahlar  hám  Xorasannıń  monǵol 

húkimdarları dáwiri tariyxına arnalǵan.

úshinshi  bóliminde  Xulokuxannıń  irandı  basıp  alıwı  sıyaqlı 

waqıyalar tariyxı aytılǵan.

shıǵarmanıń  1—2-bólimleri  orta  aziya  tariyxı  ushın  ayrıqsha 

áhmiyetke iye.

Mektep  hám  medireselerdegi  bilimlendiriw  qárejetleri  waqım  múlki 

esabınan ámelge asırılǵan.

húkimdarlar  bilimlendiriw  sistemasınıń  materiallıq  támiynatın 

názerde  tutqan.  Medirese  iliminiń  awhalı  menen  qızıǵıp  turǵan.