ÓzbekstAn tAriYxÍ

Tariyx ilimi

http://eduportal.uz

---

76

yàrımındà  dóretiwshilik  etken  tàriyxshı  àlım  Muhàmmed  Yàqub  ibn 

Dàniyolbiy  «

gúlshàn  ul-muluk»  (pàtshàlàr  gúlsheńberi)  degen  shıǵàrmà 

jàzıp  qàldırdı.  Bul  eki  bólimnen  ibàràt  bolıp,  birinshi  bólimi  Buxàrà-

nıń  áyyemgi  tàriyxı,  onıń  húkimdàrlàrınıń  shejiresi  bàyàn  etilgen. 

shıǵàrmànıń ekinshi bóliminde oràylıq aziyànıń Xviii hám XiX ásir 

bàslàrındàǵı  tàriyxı  bàyàn  etilgen.  XiX  ásirde  jàzılǵàn  Mırzà  Shàms 

buxàriydiń  «Bàyoni  bázi  hàvodisoti  Buxoro,  hoqànd  và  Qoshǵàr» 

(«Buxàrà,  Qoqàn  hám  Qàshǵàrdıń  àyırım  wàqıyà-hádiyseleriniń 

bàyànı») kitàbı, Mir Alım buxariydiń «fathnomayı sultoniy», Muhammed 

Hákimxannıń  «Jılnamalar  toplamı»,  sonday-aq,  «

tarixi  amir  Xaydar»  

shıǵarmaları tàriyxımız ushın áhmiyetli derek esàplànàdı. 

Bul  dáwir  ádebiyatında  óz  dáwiriniń  belgili  shayır 

hám  jazıwshıları  dóretiwshilik  etken.  olardan  biri 

ózine  tán  tàlànt  iyesi  Muhàmmedniyàz  Nishàtiy  edi.  shàyır  1778-jılı 

óziniń  ájayıp  «husn-u  dil»  dástànın  jàràtqàn.  ózbek  ádebiyàtınıń 

jetiskenligi  sànàlǵàn  bul  shıǵàrmànı  shàyır  àstàrlı  formàdà  jàzǵàn. 

dástàn  qàhàrmànlàrı — aqıl,  husn,  Júrek,  Qıyàl,  opà,  názer,  ishqı 

hám  bàsqàlàr  gózzàl  insànıy  pàzıyletlerge  iye.  Qàrsılàs,  ósek,  nápsi 

obràzlàrı unamsız sıpàtlàr hám jàwızlıqlàrdıń tımsàlı edi. 

dástàndà  àdàmlàr  hám  mámleketler  àràsındàǵı  kelispewshilikler, 

zıqnàlıq  hám  bàsqà  ádep-ikràmlılıq  kemshilikler  qàràlànàdı.  Jàqsı-

lıq  hám  jàmànlıq  àràsındàǵı  kózqàràslàrındà  qàyırlı  umtılıwlàr,  àqıl 

hám  jaqsı  niyetler  ústin  keledi.  Bunnan  tısqarı,  nishàtiydiń  ádebiy 

dóretiwshiligindegi  ózine  tánlik — ádebiyàttà  àytıs  jànrınıń  rawajla-

nıwına  úles  qosqànlıǵındà.  Bul  orındà  onıń  «Quslàr  àytısı»  jıynàǵı 

úlken  áhmiyetke  iye.  shıǵàrmàdà  sol  dáwirdegi  jámiyetlik  dúzimge 

tán  illetler,  ádepsizlik,  hámelpàràzlıq  àstàrlı  mániste  sınǵà  àlınǵàn. 

Miynetkesh  xàlıqtıń  kishipeyilligi  qádirlengen.  shıǵàrmàdà  láylek, 

ǵàrǵà,  búlbúl,  tàwıs,  totı,  qumày  usàǵàn  jámi  14  qus  àràsındà  bolıp 

ótken tartıs súwretlengen. 

Bul  dáwirdiń  jáne  bir  belgili  shàyırı  Mujrim  Obid  hám  Volalar 

edi.  Mujrim  obidtiń  shıǵàrmàlàrındà  sociàllıq  teńsizlik,  ádalatsızlıq, 

àdàmlàr peylindegi illetler sın àstınà àlınàdı. 

volànıń  (1770—1842)  kózi  tuwmà  ázzi  bolsà  dà,  tábiyàt  oǵàn  kúshli 

erk,  àqıl,  eslew  qábiletin  hám  jàǵımlı  hàwàz  bergen.  shàyır  óz  qosıq-

làrınàn  2  toplam  dúzgen.  Bizge  shekem  3  mıń  qàtàr  qosıǵı  jetken.  ol 

óz qosıqlarında xàlıq bàsınà túsken qàyǵı hám màshàqàtlàrdı jırlàǵàn.