ÓzbekstAn tAriYxÍ

1837-jılǵı áskeriy reforma

Buxara armiyası

http://eduportal.uz

---

63

Amir  mámleket  baslıǵı  sıpatında  ámirlik 

áskeriy  bóliminiń  Joqarı  bas  komandiri  edi. 

onnan  keyingi  orında  wáziri  harb  (áskeriy 

wázir)  turǵan.  ol  armiyanıń  Bas  komandiri  esaplanǵan  hám  topshıbası 

dep  te  atalǵan.  oǵan  barlıq  áskeriy  bólimlerdiń  sárdarları  boysınǵan. 

armiyada  pansodbası  (besjúzbası),  júzbası,  eliwbası  (panjabası),  onbası 

(dahbası)  sıyaqlı  áskeriy  dárejeler  bolǵan.  Qorǵanlardaǵı  áskeriy  bólim 

(garnizon)  toqsaba  dárejesindegi  sárkarda  tárepinen  basqarılǵan.  toq-

saba  dárejesi  sol  dáwir  rossiya  áskeriy  dárejelerine  salıstırǵanda  polk 

sárdarı dárejesine teń bolǵan.

Zárúrlik  talap  etkeninde  dadxax  (birneshe  polk  sárdarı  dárejesinde) 

hám  párwanashı  (bólim  sárkardası  dárejesinde)  áskeriy  háreketlerge 

tartılǵan.

Áskeriy  háreketler  waqtında  áskeriy  rezidenciya  (búgingi  til  menen 

aytqanda,  shtab)  baslıǵı  wazıypası  naqıbqa  júkletilgen.  rezidenciya 

baslıǵı  sıpatında  ol  áskeriy  háreketlerdi  rejelestirgen.  Áskeriy  kúshlerdi 

sawash  maydanında  tuwrı  bólistiriliwine  juwapker  bolǵan.  naqıblar 

áskeriy  júris  payıtında  armiyanıń  dúzilisi,  qurallanıwı  hám  jaylasıwı, 

onıń  háreketleniwin  hám  de  urıs  alıp  barıw  dawamında  jeterli  bilimge 

iye bolǵan. sol waqıtta, armiyanıń aldınǵı bólimi, artqı bólimi hám oń 

hám de shep qanatı, orayı, áskeriy duzaq haqqında jeterli maǵlıwmatqa 

da iye bolǵan.

Ámirlik  áskeriy  bólimine  qazı  ásker,  muhtasibler  hám  muftiy  áskerler 

de xızmet etken. olardıń hárbiri óz lawazımı sheńberindegi máselelerdi 

sheshken.  sonıń  ishinde,  muhtasib  áskerlerdiń  sháriyat  qaǵıydalarına 

qanshelli ámel etilip atırǵanlıǵın qadaǵalap barǵan.

Qazı  ásker  bolsa,  áskeriy  bólimlerde  júz  bergen  jınayat  islerin,  arza 

hám shaǵımlardı kórip shıqqan hám olar boyınsha húkim shıǵarǵan.

Muftiy  ásker  bolsa  áskerler  ústinen  qazı  ásker  shıǵarǵan  húkimniń 

sháriyatqa qanshelli sáykeslik máselesin tekserip kórgen.

Ámirlik  turaqlı  armiyası  waqtı-waqtı  menen  kórikten  ótkerip  turıl-

ǵan. kórikti ámir, ámir qatnasa almaǵanında qusbegi ótkergen.

XiX  ásirdiń  birinshi  yarımında  ózbek  mám-

leketleri,  atap  aytqanda,  Buxara  ámirligi 

armiyasınıń  qural-jaraqlarınıń  sapası  tómen