ÓzbekstAn tAriYxÍ

ilim-pánnıń 

rawajlanıwı

http://eduportal.uz

---

44

shaybaniyler  dáwirinde  medicina,  matematika  hám  astronomiya 

sıyaqlı  pánler  belgili  dárejede  rawajlanǵan.  Medicina  ilimindegi 

rawajlanıw  óz  zamanında  «tabiblar  iftixori»  dep  qádirlengen  Muhàm-

med  Màzid,  xirurg  màvlànà  bàqo,  kóz  keselliklerin  emlewde  dàńq 

shıǵàrǵàn shaháli ibn sulàymàn, «emlew boyınsha baǵdarlama» shıǵar-

ması  avtorları  Sultanáli  Samarqandiy,  «kóz  keselligine  tiyisli  tiykarǵı 

kitap»  shıǵarmaları  menen  belgili  bolǵan  Ubaydulloh  Kahhol  sıyaqlı 

ulama  táwiplerdiń  atı  menen  baylanıslı.  Muhammed  Amin,  Babakalon 

Samarqandiy,  mavlana  Kavkaviyler  matematika,  Muhammed  Xusayn 

buxariy  «Qubla  tárepin  tabıw  aǵartıwshılıǵı»,  Maxmud  ibn  Axmed 

Faraziy  bolsa  «

ay  keńisliginiń  teńligi  haqqında  traktat»  shıǵarmaları 

menen astronomiya iliminiń rawajlanıwına úles qosqan. 

ókinishlisi,  ashtarxaniyler  dáwirinde  diniy  fanatizm  keń  en  jaydı. 

Bársheden  diniy  dogmalarǵa  sózsiz  boysınıw  talap  etildi.  Bular  ilim-

pánniń  rawajlanıwına  keri  tásir  kórsetti.  sonday  bolsa  da,  ilim-pán 

toqtap qalǵanı joq. 

atap  atqanda,  Mir  aràb  mediresesi  oqıtıwshısı  Muhàmmed  Shàrif 

buxàriy  tàriyx,  fiqh  (huqıq),  tiltànıw,  àstronomiyà  hám  basqa  pánlerge 

tiyisli  20  dàn  àslàm  shıǵàrmàlàr  jàzıp  qaldırǵanı  bunıń  dálili  bolıp 

tabıladı.  olar  arasında  «Qoqànǵà  pàydàlı  másláhátler»  shıǵarması 

ayrıqsha áhmiyetke iye.

subxànqulıxàn  húkimdarlıǵı  dáwirinde  medicinà  ilimi  ràwàjlàndı. 

onıń  baslaması  menen  Buxàràdà  «dor  ush-shifo»  qurıldı  hám 

nàwqàslàrdı  emlew  isi  jolǵà  qoyıldı.  Medicinàǵà  qánigelesken  medirese 

qurılıp,  shıpàkerler  tàyàrlàndı.  Subxànqulıxànnıń  medicinàǵà  bàylànıslı 

kitaplar  jámlengen  kitàpxànàsı  bolǵàn.  ol  «subhàniy  medicinàsı 

boyınshà emlew» àtlı kitàp jàzıp qaldırdı.

shàybàniyler  dáwirinde  tàriyx  páni  tarawında 

kóplegen  iri  tàriyxıy  shıǵàrmàlàr  jàzılǵàn.  olar 

arasında  kàmàliddin  Binoiydiń  «shaybaniynama»,  Muhammed  Salihtıń 

«shaybaniynama»,  Muhammed  Haydardıń  «tarixi  rashidiy»,  Fazlulloh 

ibn  Rozbexannıń  «Mehmannamayi  Buxara»,  Hafiz  Tanish  al-buxariydiń 

«abdullanama»,  («sharafnamayi  shohiy»),  Sultan  Muhammed  Hofiz 

Tashkandiydiń  «tarixi  jadidayi  toshkand»  sıyaqlı  shıǵarmaları  usılar 

qatarınan.

K. binoiydiń  «shaybaniynama»  shıǵarması  deshti  Qıpshaq  hám 

Mawarawnnahrdıń  Xv  ásir  ortalarınan  Xvi  ásir  baslarına  shekem