Babayeva d. R

xo'jaligida 

foydalaniladigan mashinalar, narsalaming o‘ziga xos bel- 

gilari 

va  ranglari,  mehnatga  munosabatni  ifodalovchi  tushunchalar, 

nom 

va  so'zlar  bilan  boyitish  zarur.  Shuningdek,  xalq  og‘zaki  ijo- 

di 

namunalarini  o‘rganish;  ona  tilidagi  antonim,  sinonim,  omonim 

So‘zlami 

tushunish va to‘g‘ri qo‘llashga doir tushunchalar, so‘zlar bi­

lan boyitishga erishish lozim. Bolalarni narsalaming nomlarini to‘g‘ri 

aytishga, 

ulaming  o‘xshash  va  farqli  tomonlarini  tushunish,  shakli, 

rangi, 

sifati,  xossalarini, jinsi  va  turiga  oid  yo‘naltimvchi  lug‘atini 

faollashtirish,  nutqning  grammatik  tuzilishini  shakllantirish,  nutq

67

---

madaniyatini  shakllantirish,  dialogik va monologik nutqini  takomil- 

lashtirish  va nihoyat  savod  o‘rgatishga  tayyorlash muhim ahamiyat 

kasb etadi.

Maktabgacha tarbiya muassasasida  olib borgan kuzatishlar shuni 

ko‘rsatdiki,  ularning  bog‘lanishli  nutqi  yoshiga  ko‘ra orqada  qolib, 

qator kamchiliklar mavjud.  Shuning uchun biz ularning nutqini  ku- 

zatishda  odatdagi  hayotiy  faoliyatidan chetga  chiqmaslikka  harakat 

qildik. Bu jarayonda quyidagilarga e’tibor qaratildi:

1.  Ona tili boyligidan unumli foydalanish.

2.  Nutqni rivojlantiruvchi omillami to‘g‘ri belgilash.

3.  Nutqni rivojlantirish jarayoni.

4.  Nutqni rivojlantirishda uzviylik va uzluksizlik.

5.  Nutqni rivojlantirish mazmuni.

6.  Nutqni rivojlantirish shakllari.

7.  Nutqda ijtimoiy-maishiy omillammg o‘zaro aloqasi.

8.  Sayrlar,o‘yinva mehnat jarayoni- nutqni o‘stirishning muhim 

vositasi ekanligi.

.  Bok laming nutqini rivojlantirish maxsus  o‘rganilmaydi,  natijalari  ish­

lab chic ilib, mashg‘ulotlar tizimi belgilab olinmaydi, mashg‘ulotlar ma’lum 

maqsad 

ga.

 yo‘naltirilgan holda muntazam va izchil olib borilmaydi.

Maktabgacha  tarbiya  muassasalarining  katta  guruhlarida  bo- 

lalaming  nutqi  qay darajada  shakllanganligi  aniqlanib,  maxsus  top- 

shiriqbr ro‘yxatini ishlab chiqiladi, har bir bola bilan yakka tartibda 

mashg'ulotlar olib boriladi.

Misol. 

Bolaga  tavsiya  etilgan  ertak  yoki  hikoyani  qayta  hikoya 

qilib  bera  olishini  aniqlash.  «Zumrad  va  Qimmab>,  «Bo‘g‘irsoq», 

«Ikki echki», «Ur, to‘qmoq», «Echki bolalari», «Toshbaqa bilan chayon» 

kabi ertak va hikoyatlardan uchtasini taklif etiladi. Bola ertakni eslay 

olmasa, shu ertaklarga ishlangan rasmlar havola qilinadi.

Bolalar hikoyasi quyidagi ko‘rsatkichlar asosida tahlil qilinadi:

-  hikoyani mustaqil bayon qilish (kattalaming yordamisiz);

-  matn mazmunining to‘liqligi;

-  matnni bayon qilishda izchillik;

-  ifoda vositalaridan foydalanish ko‘nikmasi;

-  nutqning ravonligi.