Talabalari uchun darslik

Bacillas amulolique faciens H,  Hind III — Haemophilus influenzae.  Hozirgi 
vaq td a  D N K   m o lek u lasin i  b o ‘laklarga  b o ‘luvch i  500  ga  yaqin 
restriktazalar  tozalanib  olingan  va  o £rganilgan.
4.Rekombinant  DNK  olish  va  genlarni  klonlash
Sun?iy ravishda rekombinant  D N K  olish va genlami klonlash birinchi 
marotaba  1972-yili AQSh olimlari G.Boyer va S.Koen tom onidan amalga 
oshirildi.  Bu ikki olim ichak tayoqchasi bakteriyasi E.  coli ning xromosoma 
D NKsini  ham da  shu  bakteriya  plazmidani  alohida  probirkalarga joylab, 
ularga  Eco  R  I  (iko  аг  bir)  restriktaza  fermenti  bilan  ishlov  berganlar. 
Halqasim on  plazmida  tarkibidan  faqat  bir  dona  Eco  R  I   restriktaza 
ferm enti  tanlab  kesadigan  nukleotidlar  izchilligi  b o ig an lig i  sababli 
restriktaza  D N K   qo‘sh  zanjirini  faqat  bir  joydan  kesib  halqasim on 
plazmidani  yopishqoq  uchli  ochiq  holatga  o £tkazadi.  Xromosoma  D N K  
m olekulasida  Eco  R  I   restriktaza  ferm enti  taniy  oladigan  maxsus 
nukleotidlar  izchilligi  qancha  b o is a ,  bu  molekula  shuncha  b o iak k a 
boiinadi.  D NK boiaklari elektroforez moslamasida kuchli elektr maydonida 
katta kichikligiga qarab ajratiladi va hosil bo£lgan bo£laklar maxsus bo£yoq 
bilan  bo‘yaladi.  Natijada  bir  joyga  yigilgan  bir  xil  kattalikdagi  D N K  
boiaklari to‘plamini oddiy ko‘z bilan kobrish mumkin.  Elektroforez gelidan 
xohlagan kattalikdagi D N K boiagini suvda eritib ajratib olsa boiadi.  Воуег 
va Koen shu  usullar bilan ajratib olingan yopishqoq uchli bakteriya  DN K  
boiagini ochiq holatdagi yopishqoq uchli plazmida DNKsi bilan probirkada 
aralashtirib  ulovchi  ligaza  fermenti vositasida bu  ikki  xil  D N K  boiaklari 
uchlarini bir-biriga  kovalent b o g ia r yordamida  uladi.  Natijada  plazmida 
tarkibiga  yot  xromosoma  D N K   b oiagi  kiritildi.  Shu  usul  bilan  ilk  bor 
rekombinant  plazmida  hosil  qilindi.
Mazkur  molekular  qurilmada  plazmida  vektor tashuvchi  funksiyasini 
bajaradi.  Chunki  plazmidalar  xromosoma  DNKsiga  rekombinatsiyalana 
oladi.  Bu  vektor  qurilma  o £z  tarkibida  antibiotikka  chidam lilik  geni 
bo£lganligi uchun maxsus olingan plazmidasiz ya’ni antibiotikka chidamsiz 
shtamm (bakteriya) hujayralaiga kiritilsa,  rekombinant plazmida kiritilgan 
bakteriya  kloni  antibiotikka  chidamli  genga  ega  bo£lib  qolgani  sababli 
antibiotik  ta ’sirida  o £lmaydi.  Shunday  bakteriyalar  alohida  ko‘paytirilsa 
uning  tarkibidagi  yot  D N K   boiagi  ham   shuncha  ko‘payishi  mumkin. 
U n d a n  
ta s h q a r i 
r e k o m b in a n t 
p la z m id a  
v e k to r 
a v to n o m  
replikatsiyalanuvchi  plazm ida  b o is a ,  yot  D N K   b o iag i  yana  o ‘nlab 
barobar  ko£payadi.  Yot  D N K   boiagini  rekombinant  vektor  qurilmalar 
vositasida ko‘paytirish genlarni klonlash deb ataladi.  Genetik injeneriyada 
D N K  boiagini klonlashda vektor sifatida virus va fag  DNK molekulasidan 
yoki  ko£chib  yuruvchi  genetik  elementlardan  ham  foydalaniladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---