Talabalari uchun darslik

45  -  rasm.  Modifikator genlar  ta ysirida  qoramollarda  qora  va  oq 
yungning har xil miqdorda  irsiylanishi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Chunonchi, shoxli qoramol yungi ba’zan ola bula rangda bo‘ladi.  Lekin 
qora  d o g ia r  b a ’zi  qoram ollarda  kattaroq,  ba^zilarida  esa  kichikroq 
ko‘rinishda bo‘ladi.  Bu  modifikator genlarning  qora  rangni  hosil  etuvchi 
genlar faoliyatiga  ko‘rsatgan ta ’siri  natijasidir.  Agar qora  d o g iar kattaroq 
b o is a   m odiflkator  genlar  yungning  qora  rangini  ifodalovchi  genlar 
faoliyatini  kuchaytirgan,  agar  qora  d o g iar  kichikroq b o isa,  modifikator 
genlar  qora  rangga  ta ’sir  etuvchi  genlar  faohyatini  susaytirgan  holda 
bo iad i.
4.  Ekspressivlik va penetrantlik
Bir  genning  belgiga  har  xil  darajada  k o ‘rsatgan  ta ’sirini  olimlardan 
N.Y.Timofeev-Resovskiy ekspressivlik deb nomlashni tavsiya etdi.  M aium ki 
hasharotlaming  har  bir  ko‘zi  mayda  ko‘zchalar  —  fasetkalardan  tashkil 
topgan.  D rozofilada  m utant  gen  t a ’sirida  k o ‘zdagi  fasetkalar  soni 
mutatsiyaga uchramagan mutant drozofilaga qaraganda ba’zi drozofilalarda 
ikki  hissa  kam  b o ‘lsa,  ba’zilarida  tam omila  b o ‘lmaydi.  Drozofila  meva 
pashshasida  vg  (vestigial)  geni  qanotning  nihoyatda  kichik  bo iishiga 
sababchidir.  Mazkur gen bo‘yicha gomozigota drozofilalarda ushbu belgi 
past  haroratda  aniq  ko‘zga  tashlanadi.  Harorat  o ‘zgarishi  bilan  qanot 
kichikligi  tu rli  drozofilalarda  tu rlic h a   n am oyon   b o ia d i.  D em ak  
ekspressiyanost  —  bu  belgining  har  xil  darajada  fenotipda  nam oyon 
bo‘lishidir.
Penetrantlik deganda bir  xil genotipga ega organizmlarda gen ta'sirida 
ayrim  belgining  b a’zi  organizmlarda  rivojlanishi,  boshqa  organizmlarda 
rivojlanm ay  q olishi  tu sh u n ila d i.  P e n e tra n tlik   b ir  xil  g e n o tip d a g i 
organizmlaming necha foizida tekshirilayotgan gen ta’sirida belgi nam oyon 
bo‘lganlik  foizi  bilan  aniqlanadi.  Tovuqlarda  retsessiv  m utatsiya-titrash 
uchraydi.  M azkur mutatsiya bo‘yicha gumuzigota tovuqlarning b a’zilarida 
titrash  sezilarsiz,  aksincha  boshqalarida  kuchli  nam oyon  b o ia d i.  Bir 
vaqtning  o ‘zida  bu  belgi  ayrim  tovuqlarda  uchrab,  boshqalarida  ko‘zga 
tashlanm aydi.  D em ak  titrash  m utatsiyaga  uchragan  tovuqlarda  ham  
penetrantlik ham  ekspressivlik kuzatiladi.
Savol  va  topshiriqlar
1.  Belgilaming  polimer  irsiylanishini  izohlang.
2.  Belgilaming polimeriya irsiylanishini qanday xillarini bilasiz?.
3.  Kumulyativ polimeriya F2 avlodida nisbat qanday sxemada namoyon 
boiadi?  Nokumulyativ polimeriyadachi?
4. Transgressiya hodisasini tushuntiring.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5.  Pleyotropiyani  izohlang  va  misollar  bilan  tushuntiring.
6.  Modifikator genlar boshqa genlardan  nimasi  bilan  farqlanadi?
7.  Ekspressivlik va penetrantlik hodisasini  misoUar orqali  izohlang.
Testlardan  to ‘g4ri javobni  aniqlang
7.