Гравитациялық толқынлардың ашылыўы, Альберт Эйнштейн ҳәм оның улыўмалық салыстырмалық

Броун қозғалысы 
1827-жылы Роберт Броун (инглиз тилинде Robert Brown, 1773—1858) әдеттеги 
оптикалық микроскоптың астында суўда жүзип жүрген шаң бөлекшелериниң хаотик 
(пүткиллей тәртипсиз) қозғалысын бақлады ҳәм бул қубылысты тәрийиплеп мақала 
жазған. А.Эйнштейн болса молекулалық теорияның тийкарында усындай 
қозғалыстың статистикалық-математикалық моделин дүзди. Диффузияның бул 
модели тийкарында молекулалардың өлшемлерин ҳәм көлемниң бир бирлигиндеги 
олардың санын жоқары дәлликте анықлаў мүмкин. Эйнштейн менен дерлик бир 
ўақытта тап усындай жуўмаққа Польша физик-теоретиги Мариан Смолуховский де 
(фон Смолан-Смолуховский, поляк тилинде Marian Smoluchowski; 1872-жылы 28-май 
күни Вена қаласының касында туўылған ҳәм 1917-жылы 5-сентябрь күни Краков 
қаласында қайтыс болған) келген еди. Оның мақаласы Эйнштейнниң мақаласы баспа 
сөзде жәрияланғаннан соң бир неше айдан кейин жарық көрди. Өзиниң 
статистикалық механика бойынша жумысларын "Молекулалардың өлшемлерин 
жаңаша жоллар менен анықлаў" атамасы менен 1905-жылы диссертация сыпатында 
Политехникумға усынды ҳәм сол жылы физика бойынша философия докторы 
илимий дәрежесин алды. Келеси жылы өзиниң теориясын "Броун қозғалысының 
теориясына" атамасы менен шыққан мақалада раўажландырды ҳәм буннан кейин де 
ол усы темаға бир неше рет қайтып келди. 

---

24 
Көп узамай Перрен тәрепинен өткерилген экспериментлерде Эйнштейн 
моделиниң дурыс екенлиги толық дәлилленди. Бул молекулалық-кинетикалық 
теорияның ең биринши эксперименталлық дәлили еди. 
А.Эйнштейн 1917-жылы статистикалық көз-қараслардан келип шыққан ҳалда 
(атап айтқанда тең салмақлық нурланыўының нызамлары тийкарында) сыртқы 
электромагнитлик майданның тәсиринен пайда болатуғын нурланыўдың жаңа 
түриниң бар екенлигин болжады (ҳәзирги ўақытлары бундай нурланыўды 
индуцияланған нурланыў деп атайды). Усы қубылыс тийкарында 1950-жыллардың 
басында индуцияланған нурланыўды пайдаланыў жолы менен жақтылықты ҳәм 
редиотолқынларды күшейтиўдиң усылы табылды. Буннан кейинги жыллары бул 
қубылыс лазерлер теориясының тийкарына айланды.