To‘rtinchidan, «Vatan tarixi»ning boshidan oxiriga qadar
singib ketgan asosiy g ‘oya — otashin vatanparvarlik, baynalmilallik,
insonparvarlik kabi ulug‘ fazilatlarga qaratilmog‘i kerak.
Beshinchidan, «Vatan tarixi» mustaqil davlatimiz siyosiy,
iqtisodiy, madaniy-ijtimoiy qadriyatining yanada mustahkamlanishi
va ravnaq topishiga xizmat qilishi, davr va zamon bilan hamnafas
bo‘lm og‘i ayni muddaodir.
O ‘zbekiston tarixi fanining predmeti
Tarix — jamiyatdagi har qanday rivoj lanish jarayonini aks
ettiruvchi fandir. Tarix — insoniyat tamaddunlari rivoj i, jam iyat va
davlatlar o ‘tmishi, taraqqiyotini o ‘rganuvchi fandir.
0 ‘z navbatida har bir mamlakat va uning xalqi uzoq va yaqin,
o ‘ziga xos, betakror tarixiga egadir. Shu jumladan, o ‘zbeklar va
ulaming ona Vatani, davlati 0 ‘zbekistonning ham o ‘z tarixi bor.
0 ‘zbeklaming milliy tarixi ham g ‘oyatda boy, sermazmun, salobatli,
jozibalidir. Bu o ‘rinda Amir Temur shunday aytgan:
«Biz kim — Mulki Turon, Amiri Turkistonmiz. Biz kim — mam-
lakatlaming eng qadimi va eng ulug‘i, turkning bosh b o ‘g ‘inimiz'».
M a’lumki, hozirgi o^zbeklaming ajdodlari sug‘dlar, baqtriylar,
xorazmiylar va sak qabilalari b o ig a n , turkiylar bronza davridayoq
Turonda yashaganlar.
«Bizning qadimiy va go‘zal diyorimiz nafaqat Sharq, balki jahon
sivilizatsiyasi beshiklaridan biri b o iganini xalqaro jamoatchilik
1 Бобоев X. Узбек давлатчилиги тарихи. I-китоб. Т.: «Фан». 2004, 30-31-бетлар.
К I R I SH
11
tan olmoqda va e ’tirof etmoqda. Bu tabarruk zaminda ne-ne buyuk
zotlar, olim-u ulamolar, siyosatchi va sarkardalar yetishib chiqqani,
umumbashariy sivilizatsiya va madaniyatning uzviy qismiga
aylanib ketgan dunyoviy va diniy ilmlaming, ayniqsa, islom bilan
b o g iiq bilimlaming tarixan eng yuqori bosqichga ko‘tarilishida ona
yurtimizda tug‘ilib kamolga yetgan ulug‘ allomalaming xizmatlari
beqiyos ekani bizga ulkan g ‘urur va iftixor bag ish lay d i» 1, — deb
yozadi Prezident Islom Karimov.
Ana shunday qadimiy va buyuk mamlakat deb atalmish
Vatanimizning tarixini, tabarruk zaminimizda ko‘p ming yillar
davomida yashab, kurashib, bunyodkorlik va ijod qilib kelayotgan
xalqimiz o ‘tmishini, ayni «Vatan tarixi» fani o ‘rgatadi. Bu fanning
predmeti 0 ‘zbekiston hududidagi xalqlaming eng qadimgi zamon-
lardan to hozirgi kunlargacha bosib o ‘tgan uzoq va murakkab tarixiy
y o iin i, buyuk bunyodkorlik, ijtitmoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy,
m a’naviy hayotini xolisona o ‘rganishdan, tushuntirishdan iboratdir.
Bu fan predmeti doirasiga ajdodlarimizning turmush tarzi,
bosqinchilarga qarshi kurashi, yurt mustaqilligi uchun jang-u
jadallari, uzluksiz mehnat faoliyati, dini, yozuvi, ilm-u fani, adabiyoti
va san’ati kiradi. Shuningdek, 0 ‘zbekiston tarixi fani o ‘zbeklaming
elat, millat b o iib shakllanish jarayonini, ajdodlarimiz milliy
an’analarini, ulaming ichki va tashqi siyosatini o ‘rgatadi. «Vatan
tarixi» xalqimizning mustaqil taraqqiyot y o iig a kirishi, istiqlol
y o ilarid a milliy, huquqiy davlatchilik qurilishi, demokratik davlat va
fuqarolik jamiyatini yaratish, erkin bozor iqtisodiyotini qurish, jahon
hamjamiyatidagi tutgan o ‘mi va rolini o ‘rgatadi.
Hozirgi kunda 0 ‘zbekiston tarixi fani xalqimiz tarixini haqqoniy
aks ettiruvchi fan sifatida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shu bois
mamlakatimizning barcha oliy o ‘quv yurtlarida, akademik litseylar,
kasb-hunar kollejlari va um um taiim maktablarida 0 ‘zbekiston
tarixi fani o ‘qitilmoqda. Bu hoi yosh avlodni o ‘z ona Vatani tarixi va
madaniyatini mukammal o ‘rganish, binobarin, o ‘z milliy ongi, milliy
mafkurasini, milliy vijdonini kamol toptirish uchun zamin yaratadi.
Prezident Islom Karimov ta’biri bilan aytganda, tarix fani, ayniqsa,
0 ‘zbekiston tarixi fani «Millatning haqiqiy tarbiyachisiga aylanib
bormoqda. Buyuk ajdodlarimizning ishlari va jasoratlari tarixiy
1 И слом Каримов. Ю ксак маънавият — енгилмас куч. Тошкент.: Маънавият,
2008. 30-бет.
12
VATAN TARIXI
xotiramizni jonlantirib, yangi fuqarolik ongini shakllantirmoqda.
Axloqiy tarbiya va ibrat manbayiga aylanmoqda»1.
Vatanimiz tu pro gida sodir bo'lgan tarixiy voqealar va
jarayonlam i aks ettirgan manbalarsiz chin tarixni bayon etish,
yaratish mumkin emas. Shu bois har qanday tarix mustahkam,
ishonchli manbaviy bazaga asoslanib yoziladi, tahlil etiladi. Tarixiy
manbalaming ikki turi b o iib , ulaming biri moddiy manbalar,
ikkinchisi esa yozma manbalardir.
Moddiy manbalarga ajdodlardan bizgacha yetib kelgan mehnat
qurollari, idish-tovoqlar, tanga-pullar, harbiy qurol-aslahalar kira-
di. Ular qadimgi va o ‘rta asrlarga oid arxeologik yodgorliklari —
uy-joylar,
qal’alar,
shaharlar xarobalari,
qabrlar qoldiqlarida
topib tekshiriladi. Bu singari moddiy tarixiy manbalar qoldiqlari
arxeologlar tomonidan ko‘plab miqdorda topilgan.
Ishlab chiqamvchi xo‘jaliklar (dehqonchilik, chorvachilik,
hunarmandchilik), savdo-sotiq munosabatlari yuzaga kelib rivoj
topgan sivilizatsiya davri tarixini o'rganishda yozma manbalar
birinchi darajali ahamiyat kasb etadi. Bu davr manbalarining soni
va sifati kishilik jamiyatining m a’naviy kamoloti, xususan, yozuv
va xat-savodning yuksakligiga qanchalik tarqalgani va yozma
manbalaming saqlanish holatiga bog'liq b oig an . Shu boisdan biz
ning davrimizgacha, ayniqsa, qadimgi yozma manbalar oz saq-
langan b o is a , keyingi tarixiy davrlar uchun xos hisoblangan tosh,
sopol, taxtaga va qog‘ozga bitilgan, shuningdek, bosma asarlar keng
tarqalgan. Manbalar shartli ravishda 8 turkumga boiinadi: yozma,
ashyoviy, etnografik, lingvistik, toponimik, og‘zaki (folklor), kino,
fono va fotomateriallar.
Vatanimiz tarixini o ‘rganishda yunon va rim, xitoy, turkiy,
fors, arab manbalarining ahamiyati benihoya kattadir. Ayniqsa,
o ‘zbek xalqining o ‘rta asrlardagi tarixini o ‘rganishda mahalliy
muarrixlarimiz tomonidan bitilgan nodir qoiyozm alar muhim tarixiy
manba b o iib xizmat qiladi.
Ayni vaqtda yetakchi tarixchi olimlarimiz tomonidan musta-
qillik yillarida yaratilgan asarlar, o ‘quv qoilanm alar, darsliklar,
monografik tadqiqotlar, hujjat va materiallar to ‘plamlari Vatan
tarixini yangicha ruhda yoritishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu
manba va asarlaming eng muhimlari «Vatan tarixi»ning I, II, III
1 Ислом Каримов. Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфсизликка тахдид,
баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари. Тошкент.: Узбекистон, 1997.
140-бет.
К I R I S H
13
kitoblarining oxirida, foydalanilgan adabiyotlar ro ‘yxati boMimida
berilmoqdaki, ulami o ‘qish, o ‘rganishni muhtaram talabalarga tavsiya
etamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |