Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet160/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   156   157   158   159   160   161   162   163   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

402

VATAN  TARIXI

Movarounnahrga  bostirib  kiradi,  undagi  shahar  va  qishloqlami 

vayron  qiladi,  aholini  talaydi  va  Samarqandgacha  yetib  keladi.  Bu 

xabami  eshitgan  Ulug‘bek  shoshilinch  suratda  Hirotni  Abdullatifga 

topshirib,  o ‘zi  Samarqand  sari  otlanadi.  U  o ‘zi  bilan  birga  Shohruh 

Mirzoning  hoki  solingan  tobutni  va  Shohruhning  Gavharshod  begim 

madrasasida  berkitib  qo'yilgan  bir  b o ‘lak  xazinasini  ham  olib, 

Amudaryo  —   K alif  kechuvi  sari  yuzlanadi.  Abulqosim  Bobur  bu 

paytda  Saraxsda  edi.  U  Ulug‘bekning  yo‘lga  chiqqanligidan  xabar 

topib,  amir  Hindukani  katta  qo‘shin  bilan  o ‘z  amakisi  orqasidan 

jo ‘natadi.  Amir  Hinduka  yarim  kechada  kutilmaganda  U lug‘bek 

qarorgohiga hujum qiladi.  U lug‘bek bu jangda juda ko‘p askarlaridan 

va  boyligidan  mahrum  bo'ladi.  Bu  ham  yetmaganday,  ertasi  kuni 

U lug‘bek  K alif  kechuvidan  o ‘tish  chog‘ida  ko‘chmanchi  o ‘zbeklar 

hujumiga uchraydi.  U lug‘bek qishni kichkina qo‘shin bilan Buxoroda 

o ‘tkazishga  majbur  bo‘ladi.  U  Shohruh  Mirzoning  hoki  solingan 

tobutni  singlisi  Poyanda  Sulton  begim  bilan  birga  Samarqandga 

j o ‘natadi.  Jasad Go‘ri Amir maqbarasida dafn etiladi.

Abulqosim  Bobur  Hirotda  Abdullatifning  yolg'iz  qolganligidan 

foydalanib,  unga  qarshi 

Saraxsdan  katta  qo‘shin  jo'natadi. 

A bdullatif shahami  tashlab  qochadi  va  Balx  tomon  ketadi.  Balx  bir 

necha  mayda  viloyatlarga  bo‘lingan  bo‘lib,  Abdullatif  Mirzoning 

mulki  edi.  U  bu  yerda  turib  ochiqdan  ochiq  otasi  U lug‘bekka 

qarshi  urushga  tayyorgarlik  ko‘ra  boshlaydi.  U  U lug‘bekka  qarshi 

b o ‘lgan  savdogarlami  o ‘z  tomoniga  og‘dirib  olish  maqsadida  «tam- 

g ‘a»,  y a ’ni  savdo  solig‘ini  bekor  qiladi.  U lug‘bek  bu  soliqqa  katta 

e ’tibor  berar  edi.  Chunki  «Buyuk  ipak  yo‘li»  Hindistonga  Balx 

orqali  о ‘tar  edi  va  u  davlat  xazinasiga  katta  daromad  keltirardi. 

Nobakor  o ‘g ‘lining  xatti-harakatidan  g ‘azablangan  Mirzo  U lug‘bek 

Abdullatifning  tanobini  tortib  qo‘yish  uchun  tayyorgarlik  ko‘ra 

boshlaydi.

Xondamirning  yozishicha,  A bdullatif  1449-yilning  bahorida 

o ‘z  mulkida  unga  qarshi  qo‘zg ‘olon  k o ‘targan  Mironshoh  ismli 

bir  temuriy  isyonini  bostiradi,  shahzoda  qatl  etiladi.  Qatl  etilgan 

shahzodaning  cho‘ntagidan  bir  maktub  topiladi.  Maktub  U lug‘bek 

Mirzo  qo‘li  bilan  yozilgan  b o ‘lib,  unda  go‘yo  shahzodani 

Abdullatifga  qarshi  isyon  qilishga  da’vat  etilgan  edi.  Bu  voqeadan 

so‘ng  A bdullatif o ‘z  otasiga  nisbatan  ishonchini  batamom  y o ‘qotadi 

va  battol  dushmanga  aylanadi.  U  hatto  Abulqosim  Bobur  Mirzo 

bilan  ham  otasiga  qarshi  harbiy  ittifoq  tuzadi  va  1449-yilning



IX  bob.  A m ir Tem ur va tem uriylar davri

403

bahorida  A bdullatif  Ulug‘bekka  qarshi  ochiq  jang  harakatlarini 

boshlab  yuboradi.  Ulug‘bek  Mirzo  isyonkor  o‘g i i   Abdullatifga 

qarshi  lashkar  tortishga  majbur  bo‘ladi.  U  Samarqandni  kichik 

o ‘g ‘li  Abdulaziz  Mirzoga  topshirib,  jiyani  va  kuyovi  Abdullo 

Mirzo  (marhum  Ibrahim  Mirzoning  o ‘g ‘li)ni  o ‘zi  bilan  birga  olib, 

Amudaryo  sohillarida  turgan  Abdullatif  qo‘shinlariga  ro ‘baro‘ 

keladi.  Davlatshoh  Samarqandiy  m aium otlariga  qaraganda,  ota- 

bola  qo‘shinlari  uch  oy  mobaynida  bir-birlariga  qarama-qarshi 

turganlar.  Har  ikkala  tomondan  kichik-kichik  guruhlar  daryodan 

o ‘tib,  to ‘qnashib  jang  harakatlar  olib  borganlar.  Bu  janglarda 

Abdullatif  lashkarlarining  qo‘li  sezilarli  darajada  ustun  mavqega 

ega  b o ‘lgan.  Hatto  ular  Abdullo  Mirzoni  asirga  ham  olganlar. 

Ayni  zamonda  Mirzo  U lug‘bek  lashkarlari  orasida  isyon  xavfi 

pay do  bo‘ladi.  Buning  asosiy  sababchisi  Samarqandda  hokim 

qilib  qoldirilgan  Ulug‘bekning  kenja  erkatoyi  Abdulaziz  edi.  U 

Samarqand  taxtini  egallagach,  beibolarcha  axloqiy  buzuq  ishlami 

amalga  oshirishga  kirishadi.  Abdulaziz  otasi  Ulug‘bek  bilan  birga 

jangga  ketgan  Samarqand  shahrining  kazo-kazo  bek  va  amirlarining 

go‘zal  qizlari,  kanizak-juvonlarini  majburan  saroyga  oldirib,  aysh- 

ishrat  bilan  m ashg‘ul  bo iad i.  Albatta,  bu  hoi  bek  va  amirlaming 

Ulug‘bek  Mirzodan  noroziligining  kuchayishiga  sabab  bo iad i.  Bu 

narsa  Ulug‘bekning  keyingi  faoliyatiga  salbiy  ta ’sir  ko‘rsatmay 

qolmaydi,  albatta.  Ulug‘bek  Mirzo  darhol  bek  va  amirlar  bilan 

o ‘zaro  muloqotda  b o iib ,  tang  vaziyatni  tinchitishga  harakat  qiladi 

va  o ‘g i i   Abdulazizni  pand-nasihat  bilan  to ‘g ‘ri  y o ig a   soladi.

Shunday  o g ir   bir  vaziyatda  turkmanlaming  arg‘un  qabilasi 

25  yoshli  Abu  Sayyid  Mirzoni  o ‘zlariga  bosh  qilib  ko‘taradilar  va 

Samarqandni  qamal  qiladilar.  Abdurazzoq  Samarqandiy  bergan 

m aium otlarga  qaraganda,  bu  qabila  vakillari  Mirzo  Ulug‘bek  bilan 

birga  harbiy  yurishda  b oigan.  Ular  Amudaryo  sohiliga  kelgach, 

Ulug‘bek  lashkarlaridan  ajralib  chiqib,  Samarqand  sari  yuradi. 

Bu  voqeadan  xabar  topgan  Ulug‘bek  Samarqandga  qaytishdan 

boshqa  y o ‘1  topa  olmaydi.  U  Samarqand  tomon  yurib  Abu  Sayyid 

Mirzoni  bartaraf  etadi  va  shaharda  osoyishtalik  o ‘matadi.  Ulug‘bek 

Samarqand  hokimligiga  qovchin  uru gidan   b o ig a n   Mironshohni 

ko‘tarib,  o‘zi  Abdulazizni  yoniga  olib,  yana  Abdullatifga  qarshi 

qo‘shin  tortib  ketadi.  Ammo  bu  paytda  Abdullatif  Amudaryodan 

o ‘tib  Termiz,  Huzor  (G ‘uzor)  va  Keshni  egallab,  Samarqand  sari



404

VATAN  TARIXI

kelayotgan  edi.  Nihoyat  1449-yil  oktabr  oyida  Samarqandga  yaqin 

Damashq  qishlog‘i  yonida  ota-bola  o ‘rtasida  qattiq  jang  bo‘ladi. 

Bu  jangda  U lug‘bek  Mirzo  qo‘shinlari  yengiladi.  Chorasiz  qolgan 

Ulug‘bek  Samarqandga  chekinadi. 

Biroq  Samarqand  hokimi 

Mironshoh  qovchin  uni  Samarqandga  kiritmaydi.  Ulug‘bek  noiloj 

Shohruhiyaga  keladi.  Lekin  Shohruhiya  hokimi  Ibrohim  ibn  Po‘lod 

U lug‘bek  Mirzodan  yuz  o‘giradi.  U  hatto  U lug‘bekni  Abdullatifga 

tutib  berish  choralarini  ham  ko‘radi.  Mana  shunday  og‘ir  bir 

vaziyatda  U lug‘bek  Mirzo  «egilgan  boshni  qilich  kesmas»  qabilida 

ish  tutadi.  U  o ‘z  xohishicha  hokimiyatni  Abdullatif  Mirzoga 

topshirib,  umrining  qolgan  qismini  ilm-ma’rifatga  bag‘ishlamoqchi 

bo‘ladi.  U lug‘bek  ana  shu  ezgu  niyatlar  bilan  o ‘g ‘li  Abdullatifning 

huzuriga  bosh  egib  boradi.  Biroq  A bdullatif Mirzo  otasi  Ulug‘bekni 

K a’batulloh ziyoratiga jo ‘natish xususida farmon beradi.

U lug‘bek  Mirzoning  fojiali  o ‘limi  tafsiloti  haqida  tarixchi 

Mirxond  batafsil  m a’lumot  bergan:  «K a’batullohni  bir  necha  marta 

ziyorat  qilgan  Hoji  Muhammad Xusravning  rahnamoligida U lug‘bek 

Mirzo  kechqurun  Samarqanddan  otliq  y o ‘lga  chiqqan.  Uning  vaqti 

chog‘  turli  mavzularda  so‘zlashib  borardi.  K o‘p  o ‘tmay,  orqadan  bir 

chopar yetib kelib  (sulduz urug‘idan)  sobiq hukmdomi K a’batullohga 

kuzatish  marosimini  shohona  tarzda  o ‘tkazish  lozimligi  va  bunga 

tayyorgarlik  tugallangunga  qadar  qo‘shni  qishloqda  dam  olishlari 

haqida farmoni oliyni  eshittiradi.  Mazkur farmondan dovdirab qolgan 

U lug‘bek  Mirzo  qo‘shni  qishloqdagi  uylardan  biriga  kirib  tunashga 

majbur  b o ‘ladi.  Havo  ancha  sovuq  edi.  Ulug‘bek  Mirzo  olov 

yoqib,  go‘sht  pishirishga  amr  qiladi.  Olov  yoqiladi,  gulxan  yonida 

chordana  qurib,  isinib  o ‘tirgan  Ulug‘bek  Mirzoning  tizzasiga uchqun 

sachrab,  chakmonini  kuydiradi.  Shunda  u  olovga  qarab:  «Sen  ham 

bilding»,—   deydi-yu  uning  kayfiyati  buziladi,  hoji  esa  U lug‘bekka 

tasalli  berishga behuda urinadi.  Shu  asnoda uy  eshigi  ochilib,  xonaga 

Abbos  ismli  shaxs  o ‘z  navkari  bilan  kirib  keladi.  Ulug‘bek  Mirzo 

Abbosni  ko‘rgan hamono  o ‘midan turib,  unga tashlanadi va ko‘ksiga 

musht  tushiradi.  Navkar U lug‘bekni  ushlab,  uning  yelkasidan  «oltoy 

p o ‘stin»ni  yechib  oladi.  Abbos  arg‘amchi  keltirish  uchun  tashqariga 

chiqadi.  U lug‘bek  Mirzo  o ‘limi  oldidan  so‘nggi  tahoratni  qilib 

olishi  uchun  hoji  darhol  eshikni  ichidan  zanjirlab  oladi.  So‘ngra 

Abbos  kirib,  sobiq  hukmdoming  qo‘llarini  bog‘lab,  tashqariga  olib 

chiqadi.  Ariq  b o ‘yiga  cho‘kkalatib,  fonus  yorug‘ida  qilichning  bir



IX  bob.  Amir Tem ur va tem uriylar davri

405


zarbi  bilan  boshini  tanasidan judo  qiladi»1.  Bu  fojiali  halokat  hijriy 

853-yil  8-ramazon  (1449-yil  27-oktabr)  da  sodir  b o ‘ladi.  Shunday 

qilib,  Samarqand qozisi  Miskinning  qarshiligiga qaramay ulug‘  olim, 

davlat  arbobi  va  m a’rifatparvar  inson  Ulug‘bek  Mirzo  56  yoshida 

fojiali  suratda shahid bo‘ladi.

Samarqand  taxtini  egallagan  Abdullatif  mamlakatda  zulm- 

adovatni  avjiga  mindiradi.  U  ota  qotili  —   padarkush  sifatida 

tarixda  nom  qoldiradi.  U lug‘bekning  shahid  bo‘lgan  qonlari  hali 

sovimasdan turib, bir necha kundan so‘ng Abdullatif taxt vorislaridan 

qutilish  niyatida  o‘z  ukasi  Abdulaziz  Mirzoni  ham  o ‘ldirtiradi. 

Movarounnahrdagi  har  qanday  itoatsizlik  va  isyonni  shafqatsizlik 

bilan  bostiradi.  Abdurazzoq  Samarqandiy  iboralari  bilan  aytganda, 

unda  «kattaga  hurmat,  kichikka  shafqat»  degan  tushunchaning 

o ‘zi  yo‘q  edi.  Uning  siyosatidan  norozi  bo‘lgan  kishilar  hatto  ovoz 

ham  chiqara  olmasdilar.  Movarounnahrdagi  nisbatan  osoyishtalik 

Abdullatif  tomonidan  amalga  oshirilgan  g‘oyatda  qattiqqo‘llik 

siyosati  tufayli  edi.  Ammo  bu  osoyishtalik  tagida  Abdullatifga 

nisbatan zimdan norozilik va xalq nafrati kuchayib  borardi.  Darvoqe, 

unga  qarshi  suiqasd  uyushtirilmoqda  edi.  Bu  suiqasdga  U lug‘bek 

Mirzo va Abdulaziz Mirzoga sodiq kishilar boshchilik qiladilar.

M as’ud  ibn  Usmon  Al-Ko‘histoniyning  m a’lumotlariga  qara- 

ganda,  Abdullatif  Samarqand  shahri  chetidagi  «Bog‘i  maydon»da, 

Mirxondning  yozishicha,  «Bog‘i  chinor»da  aysh-u  ishratga  muk- 

kasidan  ketib  uxlab  qoladi  va  tush  ko‘radi.  Tushida  nom a’lum 

bir  kimsa  qo‘lidagi  usti  yopilgan  laganni  uning  yoniga  qo‘yadi. 

Abdullatif lagan  ustidagi  ro ‘molni  ohista  ko‘targanda,  unda  o ‘zining 

kesilgan  boshini  ko ‘radi.  U  dahshatdan  qichqirib  uyg‘onib  ketadi. 

Bu  dahshatli  tush  ta ’birini  izlab  Nizomiy  Ganjaviyning  «Hamsa» 

kitobini  javonidan  olib  to ‘g ‘ri  kelgan  varag‘ini  ochib  o ‘qiydi.  Unda 

quyidagi jum lalar yozilgandi:




Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   156   157   158   159   160   161   162   163   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish