Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet153/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

Ибн Арабшсц.

 Амир Темур тарихи. 2 китоб, -  Т., «Мехлат»,  1992, 265-266-бет.



374

VATAN  TARIXI

ikkinchi  o ‘g ‘li  Muhammad  shimoli-sharq  tomondagi  tog‘larga, 

uchinchi  o ‘g ‘li  Iso  janubga  tomon  otani  tashlab  qochadilar.  Amir 

Temur  g ‘alabani  poyoniga  yetkazish  va  bir  zarb  bilan  urushni 

tugatish  maqsadida  Boyazidni  har  tarafdan,  Sharafiddin  Ali  Yazdiy 

iboralari  bilan  aytganda,  «ovchilar  halqa  bo‘lib  hayvonni  qurshab 

olganlaridek»  o ‘rab  oladi.  Uni  Amir  Temur huzuriga  keltiradilar.  Bu 

jangda  Boyazidning  xotini  Serb  malikasi  Olivera,  o ‘g ‘illaridan  Muso 

va  Iso  Chalabiylar  asirga  tushadi.  Sulaymon  Chalabiy  esa  Bursaga 

borib,  kemaga tushib qochishga zo ‘rg ‘a ulguradi.

Amir  Temur  shiddatli  hujumni  davom  ettirib,  butun  Kichik 

Osiyoni egallaydi va 0 ‘rtayer dengizining sharqiy sohilida joylashgan 

Izmir  shahriga  yetib  boradi.  0 ‘rtayer  dengizida joylashgan  Xios  va 

Lesbos  orollaridagi  Genuya  mulklarining  hukmdorlari  ham  Amir 

Temur  hukmronligini  tan  oladi,  Ayni  «chog‘da  Misr podsholari  ham 

taslim bo ‘ladilar.

Temur  lashkarlari  Kichik  Osiyoni,  uning  markaziy  shaharlari 

Anqara,  Nikeya,  Bursa,  Izmir  va  boshqalami  egallaydilar, juda  ko‘p 

boyliklar  q o ig a   kiritiladi.  Bunday  yorqin  g ‘alabadan  so ‘ng  Amir 

Temur o ‘zining azaliy odatiga ko‘ra o ‘z jangchilariga Kiyutoyda katta 

ziyofat  beradi,  sovg‘a-salomlar  va  in’omlar  ulashadi.  Sohibqiron  bu 

tarixiy  g ‘alabaning  ertasi  kuniyoq Kastiliya qiroli  Genrix  III  elchilari 

Payo  de  Soto  Mayor  va  Eman  Sanches  de  Palasuelosni  qabul  qiladi. 

Elchilar  ulug‘  Amimi  erishilgan  g ‘alaba  bilan  tabriklaydilar  va  unga 

o ‘z  qirollarining  minnatdorchiligini  izhor  etadilar.  Sohibqiron  ham 

o ‘z  saltanatining  sarhadiga yaqin b o ig a n   Yevropaning  qudratli  qiroli 

Genrix  III  elchilariga  katta  mulozamat  ko‘rsatib,  Boyazid  haramida 

asirlikda  saqlanayotgan  Gretsiya  hukmdorining  qizlari  Anjelina, 

Katalina  va  Mariyani  hamda  o ija g a   olingan  avliyo  Mixailning  oltin 

haykalini  in’om qiladi.

Amir  Temur  ayni  zamonda  o ‘z  a ’yonlaridan  Muhammad  al- 

Keshiyni  yorliq  bilan  qirol  Genrix  III  huzuriga  elchi  qilib  yuboradi. 

Jahongiming  Sulton  Boyazid  ustidan  erishgan  shonli  g ‘alabasini 

Fransiya  va  Angliya  qirollariga  yetkazish  niyati  bilan  Temur 

maktublarini  olib,  Sultoniya  arxiyepiskopi  Ioann  ham  shoshilinch 

ravishda  g ‘arb  tomon  y o i   oladi.  Oradan  bir  yil  o ‘tgach,  Kastiliya 

qiroli  Genrix  III  o ‘z  elchilarini  sovg‘a-salom  va  birodarlik  y o rlig i 

bilan  Samarqandga  Temur  huzuriga  jo ‘natadi.  Jumladan,  1403- 

yil  21-mayda  Ispaniyadan  jo ‘nab  ketgan  elchilar  Konstantinopol, 

Trapezun,  Eron,  Balx,  Termiz,  Kesh  orqali  Samarqandga  yetib



IX  bob.  A mir Tem ur va tem uriylar davri

375


keladilar.  Ulaming  ichida  Ryui  Gonsales  de  Klavixo  ham  bor  edi. 

Ular  Temur  saroyida  katta  hurmat  va  tavoze  bilan  kutib  olinadilar. 

Klavixo  1404-yilning  sentabr-noyabr  oylarida  Samarqandda  bo‘lgan 

davridagi  o ‘z  xotirotlarini  «Buyuk  Temur  tarixi»  va  «Temur 

qarorgohi  Samarqandga safarot kundaligi»  asarlarida batafsil yozgan. 

Fransiya  qiroli  Karl  VI  va  Angliya  qiroli  Genrix  IV  laming  javob 

nomalarini  olgan  arxiyepiskop  Ioann  ham  Yevropa  qirollari  bilan 

Sohibqiron  Temur  o'rtasidagi  birodarlikni  mustahkamlash  niyatida 

orqaga qaytadi.

Ammo  Amir  Temur  Usmonli  turklar  davlatini  batamom  tag- 

tomiri  bilan  tugatish  tarafdori  emas  edi.  Unga  buning  hech  qanday 

manfaatli  tomoni  ham  b o ‘lmagan,  kerak  ham  emas  edi.  Temuming 

Kichik  Osiyoga  lashkar  tortishiga  asosan  Boyazidning  kaltabin 

va  uzoqni  ko‘ra  bilmas  siyosati  sabab  bo‘lgan  edi.  Shu  boisdan 

akademik  B o‘riboy  Ahmedovning  «Amir  Temur»  tarixiy  romanida 

hikoya  qilinishicha,  buyuk  sarkarda  bag‘rikenglik  qilib,  Boyazid 

Yildirimni  bir  necha  kun  o ‘g ‘li  bilan  humoyun  0 ‘rduda  mehmon 

qilib,  so‘ng  «...Rum  mamlakatini  Boyazidxonning  inon-ixtiyoriga 

topshirib  jo ‘natib  yubordi»  (552-bet).  Ammo  turk  sultoni  o ‘z 

qilmishiga  pushaymon  bo‘lmaydi  va  xatosini  tushunmaydi.  Sulton 

Boyazid  poytaxt  Bursaga  bormaydi,  balki  Oq  shaharda  qoladi 

va  Shayx  Mahmud  xonaqosida  yashaydi.  U  shu  yerda  1403-yil 

8-martda  vafot  etadi.  Sulton  Boyazid  qabrini  o ‘z  vasiyatiga  binoan 

Shayx Mahmud Xayron mozoriga qo‘yadilar.  Turk sultonining vafoti 

haqidagi  xabami  eshitgan  Amir  Temur  ich-ichidan  achinadi  va  u 

hatto  Oq  shaharga  kelib,  Boyazid  Yildirimning  bolalari,  qarindosh 

va  yaqinlariga  chuqur  ta’ziya  izhor  etadi.  B o‘riboy  Ahmedovning 

ta’kidlashicha,  ulug‘  amir  «ularga podshohona  siylash va navozishlar 

ko‘rgazadi,  ulaming  har  biriga  zardo‘zi  chopon  kiygizadi,  o ‘g ‘li 

Musoga  esa xos  xalat,  murassa kamar,  shamshir va yuz bosh nasldor 

ot  in’om  etib,  Bursa  va  Rum  mamlakatini  unga  topshiradi».  Bu 

haqda  unga  ol  tam g‘a  bosilgan  maxsus  yorliq  ham  beriladi.  So‘ng 

Musoga:  «Otangizning  muqaddas  xokini  sultonlarga  xos  izzat- 

ikrom  bilan  Bursaga  olib  borib,  tirikligida  o ‘zi  qurdirib  qo'ygan 

oliy  imoratga  dafn  ettiring»,  —   deb  aytadi  (553-bet).  Boyazidning 

qochib  yurgan  to ‘ng‘ich  o ‘g ‘li  Sulaymon  Chalabiyni  u  turklaming 

Yevropadagi  viloyatlariga hokim  qilib  tayinlaydi,  hukmdorlik toji  va 

yorliqlar  in’om  yetib,  mansabdorlik  sarposini  kiygizadi.  Andropol 

shahri  uning  poytaxtiga  aylantiriladi.



376

VATAN  TARIXI

Amir  Temur  1404-yilning  may  oyida  Samarqand  tomon  y o ig a  

otlanib,  iyulda  poytaxtga  yetib  keladi.  70  yoshni  qarshilagan  Sohib­

qiron Xitoy safariga tayyorgarlik ко ‘ra boshlaydi. Albatta, u bu yurishni 

ancha  ilgari  rejalashtirgan  edi.  Shu  bois  Xitoyga  yurish  b o ‘yicha 

tayyorgarlik  ishlari  ham  ancha  oldin  boshlangan  edi.  1397-yildagi 

k o ‘chmanchi  o ‘zbek  qabilalari  bilan  bo‘lgan  urush  davridayoq  Xitoy 

bilan chegaradosh b o ‘lgan Ashir shahrida aholi  sonini  oshirish hamda 

u  yerga  40  ming  otga  ega  bo‘lgan  aholini  ko‘chirib,  ularga  o ‘sha 

yerlarda  dehqonchilik  qilish  va  savdoni  rivojlantirish,  qal’alar  qurish 

va  iloji  boricha  oziq-ovqat  zaxiralari  to ‘plash  haqida  buyruq  bergan 

edi.  Undan tashqari Temur Xitoyga o ‘z odamlarini yuborib, uni obdon 

o‘rganish masalalariga e’tibor beradi.

Amir  Temur  1404-yilning  kuzida  nabirasi  Ulug‘bekning  (Mu­

hammad  Tarag‘ay)  to ‘yini  o ‘tkazish  (to‘y  haddan  tashqari  zo‘r 

tantanalar  bilan  ikki  oy  davom  etgan)  bahonasida  o ‘z  davlati  qo‘l 

ostidagi  oqillar,  viloyatlar hukmdorlarini,  qo‘shin  boshliqlarini,  to ‘ra 

va  amaldorlami  Samarqandga  taklif  qiladi  va  qurultoy  chaqiradi. 

Unda  Xitoyga  boiad ig an   yurish  masalasi  muhokama  qilinadi. 

Qurultoyda  Xitoyga  qarshi  qilinadigan  urush  islom  dinini  tarqatish 

bayrog‘i  ostida  olib  borilishi  hisobga  olinib,  bu  urush  muqaddas 

deb  e ’lon  qilindi.  Buyuk  Sohibqiron  U lug‘  tug‘ni  ko‘tarib  1405-yil 

8-yanvarda  200  ming  kishilik  lashkar  bilan  Xitoy  sari  yuzlanadi. 

Qish  o ‘sha  yili  juda  qattiq  kelgandi.  Shunga  qaramay  u  lashkarga 

to ‘xtovsiz  harakat  qilishni  topshiradi.  Muzlagan  Sayhundan  Zamuq 

shahri  yaqinida  o ‘tib  oladi.  Qishning  sovuqligi  shu  darajada  kuchli 

bo‘lganki,  Ali  Yazdiyning  yozishicha,  daryo  ustidagi  muzning 

qalinligi  2-3  tirsakka  teng  bo‘lgan.  Sovuq  zarbidan  juda  ko‘p 

askarlaming  yuz-quloq  va  burunlarini  sovuq  urib  ketadi,  ko‘plari 

sovuqdan  to ‘ng‘ib,  halok  ham  b o ‘ladi.  Ammo  Temur  y o ‘lda 

yurishni  davom  ettiradi.  1405-yil  14-yanvarda  Sohibqiron  0 ‘tror 

shahriga  yetib  keladi.  U  shu  yerda  shamollab  kasalga  chalinadi  va 

uzoq  muddat  yotib  qoladi.  Uni  ОЧгог  hokimi  Berdibekning  saroyiga 

yotqizadilar.  0 ‘limi  yaqinlashgaligini  tushida  ko‘rgan  Sohibqiron 

hamsafar 

avlod-ajdodlarini, 

quroldosh 

amir-u 

aqrabo 


va 

sultonlami,  saroy  a’yonlarini  chorlab,  ularga  nasihatlar  qiladi,  ulami 

birdamlik,  do‘stlik,  ahillikka  chaqiradi  va  o ‘z  o ‘miga  qoldirayotgan 

vorisxo‘r Pirmuhammadga  itoat  etishlariga  da’vat  etib bunday  deydi: 

«...Anglab  turibmanki,  mh  qushi  qalb  qafasidan  parvoz  qilmoqchi. 

Tangri  taoloning  dargohiga  jonimni  baxsh  etayotibman.  Sizlami




IX  bob.  A m ir Tem ur va tem uriylar davri

377


uning  lutf-u  marhamatiga  topshirdim.  Obi  diyda  qilib  o ‘ltirmanglar, 

oh-u  nola  chekmanglar,  chunki  bundan  foyda  yo‘q.  Ruhimni  fotiha 

va takbir bilan shod etinglar.

Alhamdulilloh,  Tangri  taoloning  yordamila  m a’murayi  olam- 

ni  shunday  zabt  etdimki,  bugun  tamom  Eron-u  Turonda  biron 

kishining  boshqalaming  ishiga  aralashish  yoki  jabr-u  bepok  q o iin i 

bechoralarga  ozor berish  uchun ko‘tarishga  majoli yo ‘qdir.  Gunohim 

qancha  ko‘p  b o is a   ham  kechiringlar  deb,  Tangri  taoloning  mulkini 

beqiyos  saxiylik  bilan  qo‘riqladim,  zolimlaming  taaruzli  qo‘lini 

mazlumlaming  hayot  etagidan  yulib  tashladim.  Saltanat  qurib 

o ‘ltirganimda,  eshitmagan  yoki  menga  xabar  qilmagan  yoxud  dunyo 

sobit  bo‘lmagan  paytlardan  boshqa  vaqtda  zo‘ravonning  zaif ustidan 

zo‘ravonlik qilishiga y o ‘l  qo‘ymadim.

Shunday  bo‘lsa-da,  dunyo  menga  vafo  qilmadi,  sizlarga  ham 

vafo  qilmaydi.

Lekin  (zo‘ravonlikka)  m one’lik  qilish  ishini  kechiktirish  mam- 

lakatni  xavf-u  g ‘avg‘o  ostida  qoldiradi,  jum layi  xaloyiqning  huzur- 

halovatini  buzadi,  maslag-u  tariqatning  buzilishiga  olib  keladi. 

Qiyomat kuni buni bizdan so‘raydilar,  surishtiradilar.

Shu  kundan  e ’tiboran  farzandimiz  Pirmuhammad  Jahongimi 

o ‘zimizga  valiahd  va  toj-u  taxt  vorisi  etib  tayinladikkim,  Samarqand 

taxti  uning  amr-farmonida  bo‘lg‘ay,  tamkinlik  va  istiqlol  bilan 

mulk-u  millat,  lashkar  va  raiyatning  muhim  yumushlari  bilan 

m ashg‘ul b o isin .  Sizlar (esa) unga tobe’lik va bo‘ysunish marosimini 

o ‘miga  qo‘yinglar,  uni  birgalikda  qo‘llab-qo‘ltiqlanglar,  toki  olam 

buzilmasin.

0 ‘g ‘illarim!  Millatning  ulug‘  martabasini,  saodatini  saqlamoq 

uchun  sizlarga  qoldirayotgan  vasiyat  va  tuzuklami  yaxshi  o ‘qing, 

aslo unutmang va tatbiq eting.

Millatning  dardlariga  darmon  bo‘lmoq  vazifangizdir.  Zaifalami 

ko‘ring,  y o ‘qsullami  boylar  zulmiga  tashlamang.  Adolat  va  ozod- 

lik  dasturingiz,  rahbaringiz  o ‘lsin.  Men  kibi  uzun  saltanat  surmak 

istasangiz,  qilichingizni  yaxshi  o ‘ylab  chekingiz.  Bir  d a f  a  chekkan- 

dan  so‘ngra-da,  uni  ustalik-la  qoilangiz.  Orangizga  nifoq  tuxumlari 

ekilmasligi  uchun  ko‘p  diqqat  b o iin g .  B a’zi  nodimlaringiz  va 

dushmanlaringiz nifoq tuxumlari  sochmakka, bundan foydalanmakka 

chalishajakdurlar.  Faqat  vasiyatimda  sizga  idora  shaklini,  uning 

ilkularini  ko‘rsatdim.  Bularga  sodiq  qolsangiz  tosh  boshingizga 

tushmas...



378

VATAN  TARIXI

Mendan so‘ng xoqon Pirmuhammad Jahongir boiajakdur.  Onga, 

menga  itoat  etar  kibi  itoat  etajaksiz,  Q o‘mondonlarim,  hozir  itoat 

omini  etingiz...»'

Saroyda  hozir  bo ‘lganlar  nomidan  amir  Shohmalik  va  Shayx 

Nuriddin  ulug‘  Amimi  so‘nggi  oxirat  yo‘liga  jo ‘natish  oldidan 

uning  vasiyatlarini  so‘zsiz  bajarish  va  unga  amal  qilishga  v a’da 

berganlar.  1405-yil  18-fevral  kechqurun  buyuk  saltanat  sohibi  Amir 

Temuming  yuragi  urishdan  to ‘xtaydi,  buyuk  Sohibqiron  yom g‘ 

dunyo  bilan  xayrlashadi.  Uning jasadini  Samarqandga  olib  kelib  o ‘z 

vasiyatnomasiga  k o ‘ra  pir-u  ustozi  Shayx  Sayyid  Baraka  xokining 

oyoq tomoniga dafn etadilar.

Shunday  qilib,  1370—1405-yilIar  mobaynida,  y a’ni  35  yil 

Samarqand  taxtini  boshqargan  Sohibqiron  Amir  Temur  K o‘ragoniy 

buyuk  saltanatga  asos  solib,  u  shu  davr mobaynida  30  martadan ortiq 

harbiy  yurishlar  uyushtiradi  va  biror  marta  b o isa-d a  yengilmaydi, 

dunyodagi  27  mamlakatni  egallaydi.  Amir  Temur  tuzgan  saltanat 

sarhadlari  janubda  Arabiston  yarimorolidan  shimolga  to  Moskva 

knyazligiga  qadar,  sharqda  Xitoy  hududlaridan  g ‘arbga  tomon 

0 ‘rtayer  dengizi  va  Misr  davlatlari  yerlarini  ham  o ‘z  ichiga 

olgan  hududlarga  qadar  cho‘zilib  ketgan  edi.  Yevropaning  harbiy 

tarixchilari  Amir Temumi  Napoleonning ustozi  deb bilishadi.  Taniqli 

harbiy  tarixchi  olim  Gammer  Sohibqironni  makedoniaylik Aleksandr 

bilan  taqqoslash  mumkin,  deb  yozadi.  «Bu  taqqoslash  ulaming 

jasurligi,  fotihlik,  insonparvarliklari  va  nihoyat  kamsuqumliklaridagi 

o ‘xshashlikka  asoslanadi.  Yunon  va  fors  taraqqiyoti  gullagan 

davrda  sahnaga  chiqqan  makedoniaylik  Aleksandming  Temurga 

qaraganda  ta ’limi  yuqori  edi,  ammo  Temur  sarkarda  va  zabt  etilgan 

el-yurtlar  hukmdori  iste’dodi  jihatidan  undan  o ‘zib  ketdi.  Aleksandr 

dabdabadan  noziklashgan  xalqlami  zabt  qilgan  bo‘lsa,  Temur 

jangovar  podsholiklami  istilo  qildi.  Birinchisi  taxtda  tug‘ilgan 

bo ‘lsa,  ikkinchisi  qo‘rg‘onchada  tug‘ildi.  Ana  shunday  farqdan 

qat’i  nazar,  jahon  sahnasiga  chiqishda  temir  barqarorlik,  favqulodda 

o ‘zini  tuta  bilish,  o ‘mi  kelganda  ehtiyotkorlik  Temumi  yuksak 

qudrat  cho‘qqisiga  ko‘tardi  va  bu  fazilatlar  uni  umrining  so‘nggi 

daqiqalarigacha tark etmadi»2.

Amir  Temur  shaxsining  murakkabligi,  uning  buyuk  fotihligi, 

davlat  arbobi  va  ayni  zamonda  oddiy  inson  bo‘lganligi  fransuz

1 Амур Темур угитлари. -  Т., «Навруз»  1992, 60—61-бетлар.

2  «Мулокот»,  1991  йил,  8-сон, 65-бет.



IX  bob.  A m ir T em ur va tem uriylar davri

379


olimi  Jan  Pol  Running  «Tamerlan»  kitobida,  ayniqsa,  yorqin  ifoda 

etiladi.  Bu  asarda  muallifning  Amir  Temur  shaxsiga  xolisona  va 

adolatli  baho  berganligiga  guvoh  boiam iz.  Asar  muallifining 

xulosasiga  ko‘ra:  «Sohibqironning  ayrim  fazilatlari,  chunonchi,  o ‘z 

ishlaridan  m ag‘rurlanishiga  qaramay  muomalada  o ‘ta  oddiyligi, 

dunyoning yarmini  titratgan amir bo‘la turib,  bir dindor zotning oyoq 

tomoniga  qo‘yishlarini  vasiyat  qilishi,  sharob  ichishni  man  qilgan 

holda  ajoyib  majlislami  tashkil  qilishi  aqalli  qoshini  ham  chimirib 

qo‘ymay,  qirg‘inbarot  urushlar  qila  turib,  odamlami  adolatga 

undashi  suhbatlarda  esa  urush  dahshatlarini  eslashni  yoqtirmasligi, 

k o ‘p  binolami  vayron  qilgani  holda  m a’muriy  qurilishlarga  bosh- 

qosh  bo iishi,  ozgina  fursatni  ham  qo‘ldan  boy  bermay  ilmiy 

munozaralar  uyushtirishi  bu  munozara  majlislarda  mantiqiy  savollar 

bilan  ancha-muncha  ilm  ahlini  lol  qoldirishi  va  olim-u  ulamolami 

o ‘ta  hurmatlashi,  g ‘azabdan  chehrasida  kulgi  bo‘lmagan  holda 

eng  dahshatli  jazo  ko'rilayotganda  ham  gunohkorni,  agar  nohaqlik 

b o isa ,  afv  etishdek  oliyjanob  fazilatni  namoyish  qilishi,  o ‘ziga 

bo‘ysundirgan  hukmdor  raqib  bo‘lsa  ham  hurmat-ehtirom  bilan 

dafn  qilishni  buyurishi,  ashaddiy  raqibi  Sulton  Boyazidni  qamal  qila 

turib,  bahorda  uni  ertagi  meva-sabzavotlar  bilan  siylashi...  Bunga 

o ‘xshash  fazilatlari  va  kutilmaganda  har  qanday  mantiqiy  xulosani 

ham  chippakka  chiqaruvchi  xatti-harakatlari  Temur  shaxsining 

o ‘ta  murakkab  va  buyukligini  ko‘rsatadi.  Temur  o ‘ziga  teng 

keladiganlardan  Doro,  Aleksandr,  Sezar,  Chingizxon,  Bonopartlar 

kabi o4gan zamonning eng ulug‘  zotlari qatorida turadi»1.


Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish