Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V

(1 2 4 8 - 1 3 2 6 )

XIII  asming  ikkinchi  yarmi  va  XIV  asming  boshlarida  Xo- 

razmda  shoir,  mutafakkir  va  faylasuf  Pahlavon  M ahm ud  yashab 

ijod  etgan.  Uning  tarjimayi  holiga  oid  m aium otlar  kam  saqlangan. 

U  Xiva  yaqinida  hunarmand  oilasida  dunyoga  kelgan.  0 ‘zi  ham 

p o ‘stindo‘zlik,  telpakdo‘zlik  kasbi  bilan  shug‘ullangan.  U  xalq 

orasida  Pahlavon  Mahmud  nomi  bilan  tanilgan,  chunki  jismoniy 

jihatdan baquvvat b oigan.  Rivoyatlarga qaraganda, u dunyoning juda 

ko‘p  mamlakatlarini  kezgan,  manman  degan  polvonlar  bilan  kurash 

tushgan.  Lekin  biror  marta  b oisa-da,  uning  kuragi  yerga  tegmagan. 

Hikoya  qilishlaricha,  Pahlavon  Mahmud  bir jangda  Hindiston  shohi 

Roy  Ropoy  C ho‘nani  o iim d an   qutqarib  qoladi.  Buning  evaziga hind 

shohi  qachonlardir  Hindistonga  asir  tushgan  xorazmliklami  ozod 

qiladi.  Otashin vatanparvar Xiva yaqinida m o‘g ‘ullarga qarshi jangda 

kurashib  halok  b o ig a n   Xorazm  askarlarining  qabri  ustiga  maqbara 

qurdiradi.

---

V III bob.  M ovarounnahr va X orazm  m o'g'ullar bosqini davrida

333

Ayni  zamonda  Pahlavon  Mahmud  ilm-ma’rifat  bilan  qiziqadi, 

«badiiy  ijod  bilan  shug‘ullanadi.  U  g ‘azal,  ruboiy,  masnaviy janrida 

samarali  ijod  qilgan  shoir  sifatida  ham  tilga  olinadi.  Pahlavon 

Mahmudni  elga  mashhur  qilgan,  avlodlar  ehtiromini  qozonishga 

sabab  bo‘lgan  narsa,  bu  eng  avvalo,  uning  otashnafas  ruboiylaridir. 

Shoiming  ijtimoiy,  falsafiy  qarashlari  ham  uning  ruboiylari 

mazmunida aks etgan.

Pahlavon 

Mahmud  o‘sha  davrda  Xurosonda  keng  tarqalgan 

ilg‘or  mafkuraviy  oqim  —   juvonmardlik  y o ‘nalishida  k o ‘plab 

ruboiylar  ijod  etgan.  Shamsiddin  Somibekning  «Qomus  a ’lam» 

(«Atoqli  kishilar  qomusi»)  va  Lutf  Alibek  Ozaming  «Otashkadan 

ozariy»  asarlaridagi  m a’lumotlarga  qaraganda,  u  «Kanzul  Haqoyiq» 

(«Haqiqatlar  xazinasi»)  nomli  bir  masnaviy  ham  yaratgan.  Ularda 

faylasuf  shoir  Umar  Hayyom  yo"lidan  borib,  mardlik,  jasurlik, 

oddiy  kishilarga  nisbatan  shafqat  va  e ’tibor,  inson  g ‘umrini  baland 

ko‘tarish,  ezgu  maqsad  yo‘lida  halol  va  fidokorona  kurash  olib 

borish  g ‘oyalarini  ifodalaydi.  Jumladan,  u  bir  ruboiysida  o ‘zi 

mansub  bo‘lgan  oqim  kishilari  tabiatini  umumlashtirib,  quyidagi 

satrlami  bitadi:

Biz shundaylardanmizki,  charxningfili ham

bizni  turtib о 'tolmaydi,

Bizning shavkatimiz nog ‘orasi uchun osmonni

do ‘mbira qilib chaladilar.

Agar chumoli bizning safimizdan jo y  olsa,

Bizning davlatimizdan и sherga aylanadi.

Xullas,  Pahlavon  Mahmud  she’riyatida  keng  m a’nodagi  hayotiy 

voqealar,  insoniy  kechinmalar,  chuqur  axloqiy,  falsafiy  qarashlar 

badiiy mahorat bilan ifoda etiladi.