Eshitish sezgilarining fizik sababi 1 Mavzu: Eshitish sezgisi va idroki. Reja

Eshitish sezgilarining fizik sababi — havo to‘lqinlarining harakati bo‘lib,  bu 

havo  to'lqinlari  tovush  chiqaruvchi  jismlar  tebranganda  hosil  bo‘ladi.  Musiqiy 

tovushlar to’lqinlarning tekis, ritmik harakatlari natijasida hosil bo’ladi, shovqinli 

tovushlar esa to‘lqinlarning notekis harakatlaridan tug'iladi. 

Tovush  balandligi  asosiy  tonning  balandligi  bilan  belgilanadi.  Ton  balandligi 

tovush  to‘lqinlarining  vaqt  birligi  hisobi  bilan  tezlik  darajasiga  (chastotasiga) 

bog‘liq.  Tovush  chiqaruvchi  jismlar  tebranish  tezligi  (chastotasi)  qancha  ko‘p 

bo‘lsa,  eshitiladigan  tovush  shuncha  yuqori  bo‘ladi.  Sekundiga  16-20  dan  tortib 

20000-22000 tebranish bo‘lganda odam qulog‘i tonlarni seza oladi. Sekundiga 100 

dan  tortib,  5000  gacha  tebranuvchi  o'rtacha  balandlikdagi  tonlarning  farqi, 

ayniqsa, yaqqol  seziladi. Musiqa  asboblari  (royal)  soniyasiga  20  dan  tortib, 4200 

gacha  tebranish  doirasida  7  oktavaga  egadir.  Odam  nutqidagi  tovushlarning 

registri soniyasiga 150 dan tortib, 2000 gacha tebranish o‘rtasidadir. 

Tovushning qattiqligi - tovushning subyektiv seziladigan kuchidir. Shu sababli, 

tovushning qattiqligi avvalo tebranish energiyasiga bog‘liqdir. Ammo tovushning 

qattiqligini  tovush  kuchi  bilan  tenglashtirish  yaramaydi.  Bir  xil  kuchdagi,  ammo 

turli  balandlikdagi  tovushlar  bizga qattiqligi  jihatidan har xildek  seziladi. Tovush 

kuchi  oshgan  sari  tovushning  qattiqligi  oshavermaydi.  Tovushning  qattiqligi 

quloqning  tovush  manbaidan  qancha  masofada  ekanligiga  va  tovush  tarqaladigan 

sharoitga bog‘liq. Tembr tovush to‘lqinining shakliga bog‘liq. Tovush to'lqinining 

shakli  odam  sezgilarida  xilma-xil  tonlarda 

aks  etadi,  bu  tovush  shu  tonlardan  hosil 

bo'ladi. 

Tovush 

tembri 

bir 

qancha 

obertonlardan  tashkil  topadi.  Bu  obertonlar 

asosiy  tonga  qaraganda  2,  3,  4  va  hokazo 

marta  ortiq  tebranishi  mumkin.  Odam 

ovozining 

tembrlaridagi, 

musiqa 

asboblarining 

tembrlaridagi 

farqlar 

obertonlardan 

qaysi 

birining 

kuchliroq 

jaranglashiga 

va 

 

bu 

obertonlarnnig 

balandligiga bog‘liqdir.